Παρουσίαση/Προβολή

Περιεχόμενο Μαθήματος

Διδάσκονται η μεθοδολογία, οι πηγές και οι βασικές φάσεις της ιστορίας του βυζαντινού κράτους και της κοινωνίας κατά την πρώιμη και μέση περίοδο. Παράλληλα γίνεται ιστορικός σχολιασμός επιλεγμένων αποσπασμάτων ιστορικών πηγών.

Διάγραμμα μαθήματος

–  Περιεχόμενο του μαθήματος και επεξηγήσεις για τον τρόπο διδασκαλίας.

–  Διαίρεση της βυζαντινής ιστορίας σε πρώιμη (324-610 ή 641), μέση (610 ή 641-1081 ή 1204) και ύστερη εποχή (1081 ή 1204-1453). Αναφορά στον όρο ύστερη αρχαιότητα ή πρώιμη βυζαντινή εποχή (πρωτοβυζαντινή). Αναφορά και αιτιολόγηση στις διαφορετικές απόψεις των επιστημόνων. Τα επιστημονικά κριτήρια και οι λόγοι που επιτρέπουν τη διαίρεση (περιοδολόγηση) μιας ιστορικής εποχής. – Οι όροι Βυζάντιο-βυζαντινός, Ρωμαϊκή αυτοκρατορία-ρωμαίος, Ρωμανία-ρωμιός. – Το ενδιαφέρον για το Βυζάντιο από τους ευρωπαίους διανοητές. Ο Ιερώνυμος Wolf και το Corpus Historiae Byzantinae. Ο C. Du Cange και το λεξικό της ελληνικής μεσαιωνικής γλώσσας.

– Η κρίση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας κατά τον 3ο αι. Οι μεταρρυθμίσεις Διοκλητιανού και Κωνσταντίνου Α΄. 

– Τα κύρια θέματατης πρώιμης βυζαντινής εποχής. Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία στην εποχή του Κωνσταντίνου Α΄: ο χώρος, ο λαός.

– Τα κύρια γεγονότα 305-324.

– Ο Κωνσταντίνος και ο χριστιανισμός. Οι ιστορικοί της εποχής του Ευσέβιος και Λακτάντιος.

– Τα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης και οι συμβολισμοί

– Η Κωνσταντινούπολη: Απόφαση για την ίδρυση και αιτιολόγηση των λόγων που ώθησαν τον Κωνσταντίνο Α΄ σε αυτή την απόφαση. Περιγραφή του γεωφυσικού περιβάλλοντος, πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της θέσης. Οι ενέργειες των πρώτων αυτοκρατόρων να περιορίσουν τα μειονεκτήματα με μέτρα για την άμυνα της πόλης (τείχη Κωνσταντίνου, Θεοδοσίου Β΄ και Αναστασίου Α΄) και την ύδρευση (υδραγωγείο, κινστέρνες). Μέτρα για την προσέλκυση κατοίκων. Ο αρχικός πληθυσμός και η ανάπτυξη της πόλης μέχρι τις αρχές του 6ου αι. Νομοθεσία αυτοκρατόρων για πολεοδομικές υπερβάσεις στην πρωτεύουσα. Περιγραφή της πόλης με παρουσίαση χαρτών εικόνων και αναπαραστάσεων. Η σημασία του διοικητικού κέντρου (Ιερόν Παλάτιον) και του χώρου συγκέντρωσης του λαού (Ιππόδρομος). Η ίδρυση των πρώτων χριστιανικών ναών.

– Τα κύρια χαρακτηριστικά της βυζαντινής αυτοκρατορίας.

– Τα γεγονότα από τον Κωνσταντίνο Α΄ μέχρι το 395. Η σύγκληση των δύο πρώτων οικουμενικών συνόδων και τα αποτελέσματά τους. Ο ρόλος του αυτοκράτορα στη σύγκληση και στο έργο των συνόδων. Η βασιλεία των διαδόχων του Κωνσταντίνου Α΄. - Ο Ιουλιανός, και η προσπάθεια επαναφοράς της παλαιάς θρησκείας. Ο Θεοδόσιος Α΄ και ο Χριστιανισμός.- Οι εξωτερικοί κίνδυνοι: Γότθοι και Πέρσες μέχρι τα τέλη του 4ου αι.

– Από τα τέλη του 4ου αι. μέχρι την οριστική απώλεια του δυτικού τμήματος της αυτοκρατορίας (476). Μετά το θάνατο του Θεοδοσίου Α΄ γίνεται η διοικητική διαίρεση της αυτοκρατορίας σε ανατολικό και δυτικό τμήμα (395). Ο πρωτότοκος (Αρκάδιος) αναλαμβάνει το ανατολικό τμήμα και ο δευτερότοκος (Ονώριος) το δυτικό. Σημασία και συνέπειες του χωρισμού.- Ο Θεοδόσιος Β΄ και το έργο του. – Αιρέσεις και σύνοδοι κατά τον 4ο αι. Η Δ΄ Οικουμενική σύνοδος και ο 28ος κανόνας.- Η μετανάστευση των λαών. Γότθοι, Ούννοι, Βάνδαλοι. Γότθοι σε υψηλές κρατικές θέσεις –αντίδραση του λαού – εκδίωξη των Γότθων από τα εδάφη της ανατολικής αυτοκρατορίας. Η εγκατάσταση των Γότθων σε εδάφη της δυτικής αυτοκρατορίας και η ίδρυση του οστρογοτθικού, του βησιγοτθικού και του φραγκικού βασιλείου (από τα τέλη του 5ου αι. κ.ε.). Οριστική απώλεια του δυτικού τμήματος της αυτοκρατορίας (476).

– Πολιτική ιδεολογία της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Η θεωρία περί Οικουμένης και η θέση του βυζαντινού αυτοκράτορα σε αυτήν. – Οι θεσμοί: Αυτοκράτορας και ιδεολογία περί αυτοκράτορα.

– Τα συγκεκριμένα καθήκοντα του αυτοκράτορα. Πολιτειακοί και ηθικοί φραγμοί στην απεριόριστη εξουσία του. Διάκριση αυτοκράτορα-τυράννου.

–  Σύγκλητος, Δήμοι, Στρατός: διαχρονική ανάλυση της λειτουργίας και του πολιτειακού ρόλου τους.

– Η Εκκλησία και ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Σχέσεις πολιτικής και εκκλησιαστικής εξουσίας.

– Η εποχή του Ιουστινιανού. Ο ιστορικός Προκόπιος και το έργο του. Η κριτική του Προκόπιου για τον Ιουστινιανό και τη Θεοδώρα  στο έργο «Απόκρυφος ιστορία ή ανέκδοτα». Αιτιολόγηση της θέσης του. – Καταγωγή και ανάδειξη του Ιουστινιανού στο θρόνο. Οι στενοί συνεργάτες του.

– Η στάση του Νίκα (532). Περιγραφή των γεγονότων και αιτιολόγηση. Μικρό απόσπασμα κειμένου από τη χρονογραφία του Θεοφάνη.

Αποσπάσματα από τον ιστορικό Προκόπιο σχετικά με την προσωπικότητα και την πολιτική του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας. – Η μεγαλόπνοη πολιτική του Ιουστινιανού για την ανακατάληψη των δυτικών εδαφών και την ανασύσταση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας στην παλαιά έκτασή της. Ανάλυση της εξωτερικής πολιτικής του. Οι περσικοί, βανδαλικοί και γοτθικοί πόλεμοι. Τα άμεσα και μεσοπρόθεσμα αποτελέσματα της πολιτικής του και κριτική για το έργο του.

– Θέματα που αφορούν την εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού (θρησκευτική, διοικητική, οικονομική, νομοθετική και οικοδομική). Ανάλυση του κάθε τομέα με παραδείγματα και προβολή των σχετικών διαγραμμάτων και εικόνων. Ιδιαίτερη έμφαση στην νομοθεσία του αυτοκράτορα και στην οικοδομική δραστηριότητα που περιλάμβανε έργα κοινής ωφελείας σε όλη την έκταση της αυτοκρατορίας, αλλά και ίδρυση μονών, ανοικοδόμηση εκκλησιών και έργα καλλιτεχνικής δημιουργίας. – Ο λοιμός του 542.

Από τον Ιουστινιανό στον Ηράκλειο: τα τέλη του 6ου  και οι αρχές του 7ου αι. Η κρίση της οικουμενικής μοναρχίας. – Το τρίτο κύμα της μετανάστευσης των λαών. – Γενική περιγραφή των γεγονότων της εξωτερικής πολιτικής. Πέρσες, Άβαροι και Σλάβοι. Η πολιορκία της Θεσσαλονίκης από τους Αβαροσλάβους και τα θαύματα του αγίου Δημητρίου. Εγκατάσταση σλαβικών φύλων σε εδάφη της βορειοδυτικής Βαλκανικής.

– Οι Λογγοβάρδοι (Λομβαρδοί) στην Ιταλία και τα Εξαρχάτα της Ραβέννας και της Καρχηδόνας.

– Ο 7ος αιώνας, εποχή αλλαγών στη βυζαντινή αυτοκρατορία και στο διεθνές περιβάλλον. Γιατί θεωρείται σημαντική τομή στη βυζαντινή ιστορία. 

– Η τυραννία του Φωκά.

– Ο ρόλος των δήμων στη μετά τον Ιουστινιανό εποχή.  Η άνοδος του Ηρακλείου στο θρόνο. Ο ρόλος της συγκλήτου.

– Το έργο του Ηρακλείου: Προετοιμασία για τις εκστρατείες. Οι  νικηφόροι πόλεμοι κατά των Περσών και η ύψωση του Τιμίου Σταυρού.

– Η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Αβαροσλάβους. 

– Το Ισλάμ – οι Άραβες. Κύρια θέματα του μαθήματος 1. Γιατί το Ισλάμ γεννήθηκε στο συγκεκριμένο χρόνο και χώρο. 2. Πολιτική σημασία και αποτελέσματα 3. Αραβικές κατακτήσεις 4. Αραβοϊσλαμικός πολιτισμός. – Ο Μωάμεθ και οι διάδοχοι. Ανάλυση των αιτίων των κατακτήσεων των Αράβων. – Δυναστείες: Ομμεϋάδες (με πρωτεύουσα τη Δαμασκό, μέχρι το 750), Αββασίδες (με πρωτεύουσα τη Βηρυτό). Οι κατακτήσεις των Αράβων στην Ιβηρική χερσόνησο.

– Το έργο του Ηρακλείου στο εσωτερικό. Διοικητικές μεταβολές – Εκκλησιαστική πολιτική. –  Η ελληνική γλώσσα στη διοίκηση. – Επιπτώσεις της ήττας στη μάχη του Ιερμουχθά στο χαρακτήρα και στην προσωπικότητα του Ηρακλείου.

– Η άμεση διαδοχή του Ηρακλείου, η διαθήκη του αυτοκράτορα και τα προβλήματα. Ο ρόλος της συγκλήτου και του λαού. –  Καθιέρωση του θεσμού της συμβασιλείας. – Τα κύρια γεγονότα από τα μέσα του 7ου –τις αρχές του 8ου αι.: οι βασιλείες του Κώνσταντα και του Κωνσταντίνου Δ΄ . Η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες.

– Ο θεσμός των θεμάτων.

– Οι Βούλγαροι και η ίδρυση του πρώτου βουλγαρικού κράτους σε βυζαντινά εδάφη. Η συνθήκη του 681 μεταξύ Βυζαντίου και Βουλγαρίας.

– Η Στ΄ Οικουμενική Σύνοδος στην Κωνσταντινούπολη και το τέλος των χριστολογικών αιρέσεων.

Τα χρόνια της πολιτικής αστάθειας (685-717): η πολιτική του Ιουστινιανού Β΄ και ο χαρακτηρισμός του ως τυράννου.

–  Η σημασία του 7ου αι.

 – Η βυζαντινή κοινωνία.

– Τα ταραγμένα χρόνια, όταν υπήρχε αναταραχή και στάσεις στο εσωτερικό, ενώ οι Βούλγαροι απειλούσαν τα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης, σύμφωνα με την Ιστορία σύντομο του πατριάρχη Νικηφόρου (επιμ. Δ. Τσουγκαράκη, εκδ. Κανάκη, Αθήνα 1998,  κεφ. 47, 52).

– Η Συρική δυναστεία ή δυναστεία των Ισαύρων (717-802). Η προσωπικότητα του Λέοντος Γ΄ και η άνοδός του στο θρόνο. – Εξωτερική και εσωτερική πολιτική των δύο πρώτων αυτοκρατόρων της Συρικής δυναστείας, Λέοντος Γ΄ και Κωνσταντίνου Ε΄. – Η νομοθεσία των «Ισαύρων».

– Η Εικονομαχία, η πρώτη φάση (726/730-787). Οι σχέσεις Κωνσταντινούπολης-Ρώμης, λόγω της Εικονομαχίας. Τα γεγονότα των πρώτων ετών της έκρηξης του κινήματος της Εικονομαχίας, στο εσωτερικό και στο εξωτερικό (Ρώμη).

Εσωτερικές αντιδράσεις στην εποχή της Α΄ φάσης της Εικονομαχίας. – Αντιδράσεις στο εξωτερικό (Ρώμη) και αντιμετώπιση από τον αυτοκράτορα. Οι διαφορετικές απόψεις των ιστορικών για τα αίτια της Εικονομαχίας, θέμα που απασχόλησε και απασχολεί την ιστορική έρευνα. Πολιτική αποτίμηση του έργου του Λέοντος Γ΄. – Η πολιτική του Κωνσταντίνου Ε΄ (Εικονομαχία, πόλεμοι με τους Άραβες και Βουλγάρους, σχέσεις με τη Δύση).

– Βυζάντιο και Δύση μέχρι το 800. Η ίδρυση του παπικού κράτους και η Κωνσταντίνειος δωρεά. Πώς αντιμετώπισαν οι βυζαντινοί χρονογράφοι τη στέψη του Καρόλου και πώς αντιμετωπίστηκε το θέμα της ύπαρξης δύο αυτοκρατοριών από την πολιτική ηγεσία της βυζαντινής αυτοκρατορίας (συμφωνία για βενετικά και δαλματικά εδάφη, αναγνώριση του Καρόλου ως αυτοκράτορα, αλλά όχι ως αυτοκράτορα Ρωμαίων, 812/813).

Η εποχή των τελευταίων αυτοκρατόρων της Συρικής δυναστείας. Το τέλος της Α΄ φάσης της Εικονομαχίας (787). – Η διαμάχη Ειρήνης της Αθηναίας και Κωνσταντίνου Στ΄ για την εξουσία. Τύφλωση του Κωνσταντίνου και  η μονοκρατορία της Ειρήνης. Η άσκηση εξουσίας από γυναίκες στο Βυζάντιο. Το συνοικέσιο με τον Κάρολο τον Μεγάλο και η συνωμοσία εναντίον της. Παραίτηση της Ειρήνης και άνοδος στο θρόνο του Νικηφόρου Α΄. 

– Βυζάντιο και Δύση στις αρχές του 9ου αι..

– Γενικές παρατηρήσεις για την εποχή από το 802-867  και τα κυριότερα γεγονότα. Η β΄ φάση της Εικονομαχίας. Η ανταρσία του Θωμά του Σλάβου και ο αντίκτυπός της. Η αναστήλωση των εικόνων (843).

– Τα τελευταία χρόνια της φρυγικής δυναστείας. Η προσωπικότητα και η συμβολή του πατριάρχη Φωτίου και του καίσαρα Βάρδα στις κρατικές υποθέσεις. Ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων και των σλαβικών λαών. Οι σχέσεις με τη Δυτική Εκκλησία: το λεγόμενο «σχίσμα του Φωτίου».

– Η «Μακεδονική δυναστεία»: τα πρώτα χρόνια. Ο Βασίλειος Α΄: μύθοι και πραγματικότητες για την καταγωγή του,  η σταδιοδρομία του και η άνοδός του στο θρόνο, μετά τη δολοφονία του προηγούμενου αυτοκράτορα, Μιχαήλ Γ΄. Η πολιτική επί Βασιλείου Α΄ και Λέοντος Στ΄. Η νομοθεσία των δύο πρώτων αυτοκρατόρων της Μακεδονικής δυναστείας. Εξωτερική πολιτική επί Βασιλείου και Λέοντος: Βυζάντιο και Βούλγαροι, Βυζάντιο και Άραβες. Οι Ρως-Ρώσοι και οι σχέσεις με την Αυτοκρατορία κατά τους 9ο και 10ο αι.

– Η βυζαντινή κοινωνία κατά τον 10ο αι.-Οι Δυνατοί και η πολιτική των αυτοκρατόρων.

– Ο Κωνσταντίνος Ζ΄, ο Πορφυρογέννητος και η εποχή του. Η εκπαίδευση και η φροντίδα του κράτους (των αυτοκρατόρων Ρωμανού Λακαπηνού και Κωνσταντίνου Ζ΄). – Οι «στρατιωτικοί αυτοκράτορες» Νικηφόρος Φωκάς, Ιωάννης Τζιμισκής και Βασίλειος Β΄. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις επί Νικηφόρου Φωκά και Ιωάννη Τζιμισκή. Το τέλος του Νικηφόρου Φωκά και ο ρόλος της Θεοφανώς.

– Ανασκόπηση των σχέσεων Βυζαντίου και Δύσης από τον 8ο-τον 10ο αι. Βυζάντιο και Δύση κατά το β΄ μισό του 10ου αι..

– Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία επί εποχής του Βασιλείου Β΄. Εξωτερική πολιτική. Βυζάντιο και Βούλγαροι. Η τιμωρία των βουλγάρων αιχμαλώτων από τον Βασίλειο. Αποτελέσματα της πολιτικής του Βασιλείου. Οι διάδοχοι Βασιλείου Β΄ και το τέλος της Μακεδονικής δυναστείας. Το Σχίσμα των Εκκλησιών. Γενική αποτίμηση της εποχής της Μακεδονικής δυναστείας.

– Ο 11ος αιώνας μετά το θάνατο του Βασιλείου και μέχρι την άνοδο των Κομνηνών στο θρόνο.

– Το δεύτερο μισό του 11ου αι. (μέχρι το 1081): Νορμανδοί στη Δύση- Σελτζούκοι Τούρκοι στην Ανατολή. Εσωτερική πολιτική και οικονομική κατάσταση. Οι Σελτζούκοι και η μάχη στο Μαντζικέρτ. Η δεκαετία 1071-1081.

Ανθρώπινο Δυναμικό

Διδάσκουσα:

Κατερίνα Νικολάου, καθηγήτρια

http://scholar.uoa.gr/anikolaou

Ώρες γραφείου: Τρίτη 11.15-12.00

Βοηθήματα

https://www.dardanosnet.gr/product/ti-einai-to-vyzantio/

https://www.patakis.gr/product/503092/vivlia-diepisthmonikes-seires/Mikrh-istoria-ths-Vuzantinhs-Autokratorias/