Παρουσίαση/Προβολή

(MED1394) -  Κωνσταντίνος Πόταγας, Νικόλαος Σμυρνής

Περιγραφή Μαθήματος

ΜΑΘΗΜΑ «ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ» 2024 (e class MED 1394)

Περιγραφή

Γενική εισαγωγή στο επιστημονικό πεδίο της νευροψυχολογίας: η νευροψυχολογία μελετά τις νοητικές λειτουργίες σε σχέση με τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου. Οι «νοητικές λειτουργίες», αποτέλεσμα μιας διαδικασίας απαρτίωσης που συντελείται στον εγκέφαλο, είναι γνωστές ως «νόηση», «συνείδηση» και «συμπεριφορά» και περιλαμβάνουν τις διάφορες εκδηλώσεις της μνήμης, του συναισθήματος, της προσοχής, της γλώσσας, του σχεδιασμού, της κρίσης, της σκέψης.

Η κλινική νευροψυχολογία στο πλαίσιο της νευρολογίας, της ψυχιατρικής και της ιατρικής γενικότερα – γνωστή στις ΗΠΑ ως «νευρολογία της συμπεριφοράς» – χρησιμοποιεί τη λεπτή σημειολογία της νευρολογίας για να πετύχει την ακριβή περιγραφή των διαταραχών των νοητικών λειτουργιών που οφείλονται σε βλάβες του εγκεφάλου. Προφανής σκοπός της είναι η διάγνωση και η θεραπεία / αποκατάσταση των νοητικών διαταραχών.

Μέσω των διαταραχών των λειτουργιών, γίνεται εφικτή η αποκάλυψη και η ταυτοποίηση των ίδιων των νοητικών λειτουργιών στον άνθρωπο και τα ζώα – όπως αυτό συμβαίνει παντού στην ιατρική, η παθολογία δηλαδή επιτρέπει την περαιτέρω διευκρίνιση της φυσιολογίας. Αυτό με τη σειρά του επιτρέπει τη μελέτη τους στο πλαίσιο της λειτουργίας του εγκεφάλου με τη βοήθεια των αρχών της νοητικής (ή «γνωστικής») ψυχολογίας και της πειραματικής ψυχολογίας.

Ο τρόπος με τον οποίο η νευροψυχολογική σημειολογία εντοπίζει και περιγράφει τις διαταραχές της νόησης με τη χρήση κλασικών κλινικών παραδειγμάτων. Πώς από την περιγραφή των διαταραχών καταλήγουμε να ταυτοποιούμε και να ορίζουμε τις νοητικές λειτουργίες στις οποίες αντιστοιχούν. Οι νοητικές αυτές λειτουργίες είναι κάποτε εξαιρετικά απροσδόκητες για τη συνήθη, «καθημερινή» μας ψυχολογία. Π.χ. η «γνώση» του χώρου, των αντικειμένων, των προσώπων ή οι διάφορες μορφές «πράξης».

Πώς οι εγκεφαλικές βλάβες εξηγούν τις διαταραχές και πώς οδηγούν, σωστά ή λιγότερο σωστά, στον τρόπο που ο εγκέφαλος χειρίζεται τις νοητικές λειτουργίες.

Οι διάφορες μέθοδοι έρευνας σχετικά με τη λειτουργία του εγκεφάλου και τις συνακόλουθες θεωρητικές προσεγγίσεις με τις οποίες τα τελευταία 150 χρόνια επιστήμονες από όλους τους κλάδους των θετικών και θεωρητικών επιστημών προσέγγισαν το πρόβλημα της σχέσης εγκέφαλου και νου: ξεκινώντας από τη Φρενολογία, κατόπιν την ακραιφνή εντοπιστική νευρολογία και την κλασική νευροψυχολογία και προχωρώντας στη νευροεπιστήμη των συστημάτων και την υπολογιστική νευροεπιστήμη μέχρι τη σύγχρονη νευροαπεικόνιση και τη μελέτη δυναμικών δικτύων, θα γίνει η σύνθεση των παραδειγμάτων από διαφορετικούς κλάδους της επιστήμης της Ιατρικής, της Φυσιολογίας, της Ψυχολογίας, των Μαθηματικών και της Φιλοσοφίας, με σκοπό την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ο εγκέφαλος παράγει αντίληψη, κίνηση, σκέψη συναίσθημα και, τελικά, συνείδηση, και θα περάσουμε στην περιγραφή και την κριτική ανασκόπηση των μεθόδων και των τεχνικών που χρησιμοποιούνται σήμερα για τη μελέτη των νοητικών διεργασιών.

Κεντρικός στόχος του μαθήματος

είναι αφενός να γνωρίσουν οι φοιτητές το αντικείμενο της νευροψυχολογίας, την σύγχρονη κατάσταση των γνώσεων σχετικά με τις εγκεφαλικές διεργασίες που υποστηρίζουν τις νοητικές λειτουργίες, και αφετέρου να είναι σε θέση να αντιμετωπίζουν κριτικά τη σχετική βιβλιογραφία αλλά και την εξαιρετικά διαδεδομένη μυθολογία σχετικά με τον εγκέφαλο, ώστε να μπορούν να θέτουν μεθοδολογικά ορθά ερωτήματα και να αντιλαμβάνονται ποιες από τις μεθόδους απάντησής τους είναι εφικτές.

Γενικοί εκπαιδευτικοί Στόχοι

• Η εξοικείωση των φοιτητών της Ιατρικής με τις υπάρχουσες γνώσεις για τη λειτουργία του εγκεφάλου σε σχέση με τις νοητικές λειτουργίες.
• Η κατανόηση από τους φοιτητές του τρόπου με τον οποίο η κλινική νευροψυχολογία χρησιμοποιεί τη σημειολογία της νευρολογίας για να πετύχει την ακριβή περιγραφή των διαταραχών των νοητικών λειτουργιών που οφείλονται σε βλάβες του εγκεφάλου, με τη χρήση κλασικών κλινικών παραδειγμάτων.
• Η κατανόηση από τους φοιτητές της σημασίας της παθολογίας για την ταυτοποίηση των νοητικών λειτουργιών και την αναγνώριση των εγκεφαλικών μηχανισμών που τις υποστηρίζουν: πώς από την περιγραφή των διαταραχών ταυτοποιούνται και ορίζονται οι νοητικές λειτουργίες στις οποίες αντιστοιχούν.
• Η κατανόηση από τους φοιτητές του τρόπου με τον οποίο οι εγκεφαλικές βλάβες εξηγούν τις διαταραχές και οδηγούν σε συμπεράσματα για τον τρόπο που ο εγκέφαλος χειρίζεται τις νοητικές λειτουργίες.
• Η γνωριμία των φοιτητών με τις μεθόδους και τις τεχνικές οι οποίες, πέραν της κλινικής νευροψυχολογίας, χρησιμοποιούνται σήμερα για τη μελέτη των νοητικών διεργασιών.
• Η κριτική στάση απέναντι στις ερευνητικές, κλινικές και πειραματικές, προσπάθειες κατανόησης του τρόπου με τον οποίο ο εγκέφαλος παράγει νόηση και συνείδηση.
• Η εισαγωγή στον ερευνητικό τρόπο του σκέπτεσθαι μέσα από το παράδειγμα της έρευνας του εγκεφάλου. Ανάδειξη των μεθοδολογικών παραδειγμάτων που χρησιμοποιήθηκαν και χρησιμοποιούνται στην έρευνα του εγκεφάλου, αλλά και των προβλημάτων, των ορίων και των περιορισμών τους.

Περιεχόμενο των μαθημάτων

1. Οι σχέσεις της νόησης με τον εγκέφαλο. Εντοπισμός, Μοναδισμός, Ολισμός: οι θεωρίες και η συμβολή της παθολογίας.
2. Από τη διαταραχή στη βλάβη: πώς η ακριβής περιγραφή σημείων και συμπτωμάτων επιτρέπει την αναγνώριση της λειτουργίας που πάσχει η οποία, με τη σειρά της επιτρέπει την εντόπιση της εγκεφαλικής βλάβης. Μπορούν έτσι να διατυπωθούν διαγνωστικές υποθέσεις για συγκεκριμένες παθολογίες, συχνά υπαίτιες για τη βλάβη.
3. Κλινικά παραδείγματα: Συμπεριφορά και μετωπιαίος φλοιός, Απραξίες, Αφασίες, Αγνωσίες, Αμνησίες.
4. Από τη βλάβη στη διαταραχή: η εντοπιστική λογική σε τρία επίπεδα (εντόπιση διαταραχής, εντόπιση λειτουργίας, εντόπιση εγκεφαλικής βλάβης) επιτρέπει την περιγραφή των λειτουργιών που έχει αποκαλύψει η παθολογία, και των εγκεφαλικών μηχανισμών τους. Είναι έτσι δυνατή η αντίστροφη πορεία, των διαταραχών που αναμένονται όταν, σε έναν συγκεκριμένο ασθενή, υπάρχει μια συγκεκριμένη εγκεφαλική βλάβη.
5. Βασικές αρχές ψυχοφυσικής. Πώς μελετάμε και μετράμε τη συμπεριφορά: οι διάφορες εγκεφαλικές νοητικές λειτουργίες – και τα ελλείμματά τους – εκφράζονται από τον ζωντανό οργανισμό με διάφορους τρόπους οι οποίοι μπορούν να παρατηρηθούν και να μετρηθούν πειραματικά.
6. Πρωτεύοντα θηλαστικά και νοητικές λειτουργίες. Η νευροφυσιολογία των συστημάτων – Πειραματικά πρότυπα: μπορούμε να μελετήσουμε τη συμπεριφορά – την εκδήλωση των νοητικών λειτουργιών και των ελλειμμάτων τους – στα ζώα και, ειδικότερα, στα πρωτεύοντα, λαμβάνοντας υπόψη μας ορισμένους κανόνες και μεθόδους.
7. Νοητικές λειτουργίες στον άνθρωπο. Η συμβολή της νευροαπεικόνισης: ηλεκτροεγκεφαλογραφία, μαγνητοεγκεφαλογραφία, λειτουργική μαγνητική τομογραφία: μπορούμε να μελετήσουμε στον ζώντα άνθρωπο τη δραστηριότητα των εγκεφαλικών μηχανισμών κατά την επιτέλεση συγκεκριμένων νοητικών έργων. Τα αποτελέσματα αντιπαραβάλλονται, διασταυρώνονται και χαρτογραφούνται επί του εγκεφάλου με εκείνα της παθολογίας.
8. Παρουσιάσεις ερευνητικών εργασιών της βιβλιογραφίας από τους φοιτητές: κριτική ανάγνωση και συζήτηση πρωτότυπων μελετών από διάφορα μεθοδολογικά παραδείγματα.

Εκπαιδευτικά αντικείμενα

Οι φοιτητές στο τέλος των μαθημάτων πρέπει να είναι σε θέση να:

 

1. Ανακαλέσουν τα ιστορικά ορόσημα της εξέλιξης των απόψεων για τη λειτουργία του εγκεφάλου τα οποία εξακολουθούν να επηρεάζουν και έχουν σημασία για τις σύγχρονες ιδέες – και να αιτιολογήσουν αυτή τη σημασία.
2. Κατονομάσουν και περιγράψουν τις γνωστές διαταραχές των νοητικών λειτουργιών μέσα από συγκεκριμένα κλινικά παραδείγματα.
3. Κατονομάσουν και περιγράψουν συνοπτικά τους μηχανισμούς που υπόκεινται των νοητικών λειτουργιών σύμφωνα με τις τρέχουσες απόψεις, όπως αυτές προκύπτουν από τις υπάρχουσες μεθόδους.
4. Κατονομάσουν και περιγράψουν τα βασικά σημεία των κλινικών, νευροαπεικονιστικών και πειραματικών μεθόδων που χρησιμοποιούνται σήμερα στην έρευνα του εγκεφάλου, αλλά και των προβλημάτων, των ορίων και των περιορισμών τους.
5. Διακρίνουν τους εξαιρετικά διαδεδομένους «νευρομύθους» από τα πραγματικά δεδομένα σε σχέση με τη λειτουργία του εγκεφάλου χρησιμοποιώντας μεθοδολογικά επιχειρήματα (π.χ. εγκεφαλικά κέντρα: τι δεδομένα υπάρχουν; π.χ. αριστεροχειρία: τι ισχύει σε σχέση με τους αριστερόχειρες και τις διαφορές τους από τους δεξιόχειρες; υπάρχουν σχετικές μελέτες, πόσο τεκμηριωμένες γνωρίζουν ότι είναι; Τι ισχύει για τη διαφορετική λειτουργία των δύο ημισφαιρίων; ).
6. Διατυπώσουν κρίσεις για τις ερευνητικές, κλινικές και πειραματικές, προσπάθειες κατανόησης του τρόπου με τον οποίο ο εγκέφαλος παράγει νόηση και συνείδηση. Θα πρέπει έτσι να είναι σε θέση να διαβάσουν κριτικά και να συζητήσουν πρωτότυπες μελέτες από διάφορα μεθοδολογικά παραδείγματα, χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα ερωτήματα για σχετικές εργασίες-άρθρα (τι βεβαιώνει ο τίτλος και πόσο αυτό τεκμηριώνεται από το περιεχόμενο, ποιες είναι οι υποθέσεις και κατά πόσον τα ερωτήματα που διατυπώνονται βασίζονται σε αυτές τις υποθέσεις, κατά πόσον γίνεται προσπάθεια να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα, με βάση τη μέθοδο που ακολουθείται στο ίδιο το άρθρο).

Συνθήκες και προϋποθέσεις

Οι φοιτητές που συμμετέχουν πρέπει να έχουν ήδη ολοκληρώσει τα μαθήματα της Νευροφυσιολογίας και Νευροανατομίας του Δεύτερου Έτους της Ιατρικής ώστε να έχουν το απαραίτητο υπόβαθρο για την κατανόηση του μαθήματος.

Σχετικά με τις παρουσίες: ακολουθείται ο κανονισμός της Σχολής σχετικά με τα κατ’ επιλογή μαθήματα που ορίζει την παρακολούθηση ως υποχρεωτική. Σε κάθε περίπτωση, για να μπορέσετε να συμμετάσχετε στις εξετάσεις θα πρέπει να έχετε παρακολουθήσει τουλάχιστον το 50% των διαλέξεων του μαθήματος και να έχετε αξιολογήσει το μάθημα.

Δίνονται σημειώσεις για το περιεχόμενο της διδασκαλίας και άρθρα στην πορεία του μαθήματος, σχετικά με επιμέρους σημεία του περιεχομένου.

Δίνονται επίσης άρθρα για ενημέρωση και κριτική παρουσίαση (ο ένας τρόπος εξέτασης, δείτε παρακάτω).

Ως συγγράμματα συνιστώνται: το βιβλίο Κλινική νευροψυχολογία. Βασικά Σημεία [41959401], Κ. Πόταγας  Εκδόσεις Νήσος και, συμπληρωματικά ή εναλλακτικά, τα Βιολογική Ψυχολογία [86197257], ελληνική μετάφραση, James W. Kalat, Odysseus Publishing Ltd και το Νευροψυχολογία [41552], ελληνική μετάφραση, K. Walsh, D. Darby, Εκδόσεις Παρισιάνου. Επίσης, πολύ χρήσιμο είναι το Βασικές Αρχές Νευροεπιστημών [13256193], ελληνική μετάφραση, E.R. Kandel και J.H. Schwartz, Εκδόσεις BROKEN HILL PUBLISHERS LTD.

 

Εξέταση του μαθήματος:  δύο εναλλακτικοί τρόποι

Προφορικές Εργασίες. Κριτική παρουσίαση ερευνητικών άρθρων της βιβλιογραφίας κατά τη διάρκεια ή μετά το πέρας των μαθημάτων (η/ο φοιτήτρια/ητής θα αναλάβει τη μελέτη ενός άρθρου για το οποίο θα κάνει μια κριτική παρουσίαση με συγκεκριμένα ερωτήματα).

 

Εναλλακτικά:

 

Γραπτή εξέταση

Μετά το πέρας του προγράμματος των μαθημάτων οι φοιτητές απαντούν σε ερωτήσεις σύντομης ανάπτυξης επάνω στο περιεχόμενο του μαθήματος. Μια τράπεζα ερωτήσεων έχει αναρτηθεί εγκαίρως στο e class (MED 1394).

Υπεύθυνοι μαθήματος

Κώστας Πόταγας, Νίκος Σμυρνής

Αρ. Τηλ. Επικοινωνίας: 2107289405 και 2107289406 (γραμματεία Α΄ Νευρολογικής Κλινικής για τον Κ. Πόταγα) και 210 5832426 (γραμματεία Β΄ Ψυχιατρικής Κλινικής για τον Ν. Σμυρνή).

Προτιμήστε ωστόσο το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: cpotagas@otenet.gr και smyrnis@med.uoa.gr

Ενδεικτικό αναλυτικό πρόγραμμα παραδόσεων για το 2024

Δυστυχώς, φέτος δεν έχουμε πολλές διαθέσιμες ημέρες, καθώς οι Δευτέρες – που είναι διαθέσιμο το Αμφιθέατρο του Αιγινητείου – έχουν πολλές αργίες. Όσον αφορά τους τίτλους και το περιεχόμενο των μαθημάτων το παρακάτω πρόγραμμα θα τηρηθεί στο μέτρο του δυνατού, καθώς είναι πιθανόν να υπάρξουν μετακινήσεις θεμάτων ανάλογα με τη ροή των παρουσιάσεων. Επίσης – εάν αυτό είναι δυνατόν και εάν βρούμε ελεύθερο αμφιθέατρο – θα φροντίσουμε να παρεμβληθούν ενδιάμεσα και άλλες ημέρες διδασκαλίας. Οπότε έχετε τον νου σας στα μηνύματα που σας έρχονται από το eclass. Εάν αυτό δεν κατορθωθεί, αναγκαστικά θα συμπτύξουμε μαθήματα.

1. 11/3/2024 Α. Τι είναι η νευροψυχολογία: τι είναι οι νοητικές λειτουργίες, πώς εδραιώθηκε η θεωρία των κέντρων. Το αδιέξοδο της εντόπισης. Επιστημολογικές συνέπειες της ιστορίας της κλινικής νευροψυχολογίας (ο «εντοπισμός»). (Κ. Πόταγας)
2. 1/4/2024 Β. Τι είναι η νευροψυχολογία: τι είναι οι νοητικές λειτουργίες, πώς εδραιώθηκε η θεωρία των κέντρων. Το αδιέξοδο της εντόπισης. Επιστημολογικές συνέπειες της ιστορίας της κλινικής νευροψυχολογίας (ο «εντοπισμός»). Η συμβολή της μελέτης της αφασίας, των αγνωσιών και των απραξιών στην κατανόηση της λειτουργίας του εγκεφάλου (Κ. Πόταγας)
3. 8/4/2024 Κλινικά παραδείγματα: παραλύσεις και κίνηση (Κ. Πόταγας) και διαταραχές συμπεριφοράς και «επιτελικές  λειτουργίες», απραξίες και «πράξη». Η κατανόηση των εκτελεστικών λειτουργιών και οι βλάβες του μετωπιαίου φλοιού (Κ. Πόταγας)
4. 15/4/2024 Κλινικά παραδείγματα: αγνωσίες και «γνώση» του κόσμου, Κλινικά παραδείγματα: αμνησίες και «μνήμη» (Κ. Πόταγας)
5. 22/4/2024 Πώς μπορούμε να ξεφύγουμε από τον «εντοπισμό» και την «ηλεκτρολογία»; Το παράδειγμα της μελέτης του λόγου, κλινικά παραδείγματα: αφασίες και «λόγος» (Κ. Πόταγας). Η νευροψυχολογική εξέταση (Δ. Κασελίμης, Επ. Καθηγητής Νευροψυχολογίας, Πάντειο)
6. 13/5/2024  Βασικές αρχές ψυχοφυσικής. Πώς μελετάμε και μετράμε τη συμπεριφορά. (Ν. Σμυρνής)
7. 20/5/2024  Πρωτεύοντα θηλαστικά και νοητικές λειτουργίες. Η νευροφυσιολογία των συστημάτων – Πειραματικά πρότυπα. (Ν. Σμυρνής)
8. 27/5/2024  Νοητικές λειτουργίες στον άνθρωπο. Η συμβολή της νευροαπεικόνισης: ηλεκτροεγκεφαλογραφία, μαγνητοεγκεφαλογραφία, λειτουργική μαγνητική τομογραφία. (Ν. Σμυρνής)
9. 3/6/2024  Παρουσιάσεις ερευνητικών εργασιών της βιβλιογραφίας από ομάδες φοιτητών – Σχολιασμός. (φοιτητές)
10. 6/2024  Aνάλογα με τις ημερομηνίες που θα δοθούν για τις εξετάσεις: Εξετάσεις ή Παρουσιάσεις ερευνητικών εργασιών της βιβλιογραφίας από ομάδες φοιτητών – Σχολιασμός. (φοιτητές)

 

Ημερομηνία δημιουργίας

Πέμπτη 21 Φεβρουαρίου 2019