Μάθημα : Βιοηθική

Περίληψη ενότητας

Η βιοηθική θεμελιώνεται σε ποικίλα ηθικά παραδείγματα, όπως η δεοντολογία, που δίνει έμφαση στο καθήκον, ο ωφελιμισμός, που αξιολογεί πράξεις με βάση τις συνέπειές τους, και η αρεταϊκή ηθική, που εστιάζει στον χαρακτήρα και τις αρετές του δρώντος. Ένα από τα πιο επιδραστικά πλαίσια είναι οι τέσσερις αρχές των Beauchamp & Childress: αυτονομία, αγαθοεργία, μη-βλάβη και δικαιοσύνη, που λειτουργούν ως κατευθυντήριες γραμμές στην κλινική πράξη. Ωστόσο, η βιοηθική αναγνωρίζει τον ηθικό πλουραλισμό, αποδεχόμενη ότι κανένα σύστημα ή αρχή δεν αρκεί από μόνο του για να καλύψει όλο το φάσμα των βιοηθικών διλημμάτων.

Προτεινόμενα αναγνώσματα

Πολυμέσα

Περίληψη ενότητας

Κεντρική στην προβληματική της βιοηθικής είναι η έννοια του ηθικού προσώπου, δηλαδή του όντος που διαθέτει ηθική αξία και δικαιούται σεβασμό. Η συζήτηση αυτή συνδέεται άμεσα με τα δικαιώματα των ασθενών, όπως η αυτονομία, η ενημερωμένη συναίνεση και η προστασία της ιδιωτικότητας. Παράλληλα, αμφιλεγόμενο παραμένει το οντολογικό καθεστώς εμβρύων, νεογνών και μη ανθρώπινων ζώων, καθώς εγείρει ερωτήματα για το ποια όντα λογίζονται ως φορείς δικαιωμάτων και σε ποιο βαθμό. Η διερεύνηση αυτών των ζητημάτων αποτελεί θεμέλιο για την εφαρμογή ηθικών κριτηρίων στη βιοηθική πράξη.

Προτεινόμενα αναγνώσματα

• Frederick J. White, "Personhood: An essential characteristic of the human species," The Linacre Quarterly 80, no. 1 (2013): 74–97, https://doi.org/10.1179/0024363912Z.00000000010.
• S. F. Sapontzis, "A Critique of Personhood," Ethics 91, no. 4 (1981): 607-618.

Πολυμέσα

Περίληψη ενότητας

Η βιοηθική ερευνά κρίσιμα ζητήματα που άπτονται της αρχής της ζωής. Η άμβλωση αποτελεί αντικείμενο έντονου διαλόγου, καθώς συγκρούονται το δικαίωμα της γυναίκας στην αυτονομία με την ηθική αξία του εμβρύου. Η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή θέτει ερωτήματα για τα όρια της ιατρικής παρέμβασης, την τεχνητή διαχείριση της γονιμότητας και τις κοινωνικές της συνέπειες. Παράλληλα, οι νέες τεχνολογίες γονιδιακής τροποποίησης, όπως το CRISPR, αναδεικνύουν δυνατότητες πρόληψης ασθενειών αλλά και ανησυχίες για «σχεδιασμένα μωρά», κοινωνικές ανισότητες και απρόβλεπτες επιπτώσεις στη φυσική και ηθική τάξη.

Προτεινόμενα αναγνώσματα

• Graeme T. Laurie, "The Law and Ethics of Reproduction: Experiences and Perspectives from Asia," Asian Bioethics Review 16 (2024): 143–147, https://doi.org/10.1007/s41649-024-00286-5.
• Daniela Cutas and Anna Smajdor, "Keeping it in the family: reproduction beyond genetic parenthood," Journal of Medical Ethics 51, no. 2 (2025): 111-114, https://doi.org/10.1136/jme-2023-109814.

Πολυμέσα

Περίληψη ενότητας

Η αυτοκτονία αποτελεί ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα στη βιοηθική, καθώς αγγίζει τον πυρήνα της ανθρώπινης αυτονομίας και της αξίας της ζωής. Από τη μια πλευρά, προβάλλεται το επιχείρημα ότι κάθε άτομο έχει το δικαίωμα να αποφασίζει για το τέλος της ζωής του. Από την άλλη, ανακύπτουν ηθικά, ιατρικά και κοινωνικά διλήμματα, ιδίως όταν εξετάζεται η περίπτωση της ιατρικά υποβοηθούμενης αυτοκτονίας. Η βιοηθική επιχειρεί να ισορροπήσει ανάμεσα στον σεβασμό της προσωπικής ελευθερίας, την προστασία των ευάλωτων και την ευθύνη των επαγγελματιών υγείας.

Προτεινόμενα αναγνώσματα

• Protopapadakis, Evangelos D. “Epictetus’ Smoky Chamber: A Study on Rational Suicide as a Moral Choice.” In Antiquity and Modern World: Religion and Culture, edited by Ksenija Maricki Gadjanski, 279-292. Belgrade: The Serbian Society for Ancient Studies, 2011.
• Sidney Hook, "The Ethics of Suicide," International Journal of Ethics 37, no. 2 (1927): 173-188.
• Cholbi, Michael, "Suicide," The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2024 Edition), Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.), https://plato.stanford.edu/archives/win2024/entries/suicide/.
• Jan Narveson, "Moral Philosophy and Suicide," Canadian Journal of Psychiatry 31 (1986): 104-107.

Πολυμέσα

Περίληψη ενότητας

Η βιοηθική εξετάζει κρίσιμα ζητήματα στο τέλος της ζωής και στη διαχείριση των ιατρικών πόρων. Η ευθανασία και η ιατρικά υποβοηθούμενη αυτοκτονία εγείρουν ερωτήματα για την αυτονομία, τον ρόλο του ιατρού και τα όρια της ιατρικής ευθύνης, ενώ η παρηγορητική φροντίδα προτάσσει την ανακούφιση του πόνου και τον σεβασμό της αξιοπρέπειας του ασθενούς. Στη δωρεά και μεταμόσχευση οργάνων καθοριστική είναι η αποδοχή του εγκεφαλικού θανάτου έναντι της καρδιακής παύσης. Τέλος, η ηθική της κατανομής πόρων αναζητά δίκαια κριτήρια για την πρόσβαση σε θεραπείες και περιορισμένα μέσα υγειονομικής περίθαλψης.

Προτεινόμενα αναγνώσματα

• Πρωτοπαπαδάκης, Ευάγγελος Δ. «Η Ευθανασία και το Διακύβευμα της Αυτονομίας.» Στο Βιοηθικοί Προβληματισμοί ΙΙ, επιμέλεια Μαρία Κανελλοπούλου-Μπότη, και Φερενίκη Παναγοπούλου-Κουτνατζή, 77-97. Αθήνα: Παπαζήσης, 2015.
• Protopapadakis, Evangelos D. “Why Letting Die instead of Killing? Choosing Active Euthanasia on Moral Grounds.” In Proceedings of the 23^rd World Congress of Philosophy, edited by Konstantinos Boudouris, 85-90. Charlottesville, VA: Philosophy Documentation Center, 2018). doi: https://doi.org/10.5840/wcp232018394.
• Herlinde Pauer-Studer, "Peter Singer on Euthanasia," The Monist 76, no. 2 (1993):.135-157.

Πολυμέσα

Περίληψη ενότητας

Στο πεδίο της δημόσιας υγείας, η βιοηθική αναμετράται με ζητήματα συλλογικού συμφέροντος και ατομικών δικαιωμάτων. Οι εμβολιασμοί εγείρουν διλήμματα γύρω από την υποχρεωτικότητα και τον σεβασμό της αυτονομίας, ιδίως όταν η άρνηση θέτει σε κίνδυνο την κοινωνία. Οι πανδημίες θέτουν το πρόβλημα του περιορισμού ελευθεριών για την προστασία της δημόσιας υγείας, ενώ η άνιση πρόσβαση σε φάρμακα και θεραπείες αναδεικνύει δομικές ανισότητες. Στο πλαίσιο αυτό, το triage —η προτεραιοποίηση ασθενών σε συνθήκες περιορισμένων πόρων— αναδεικνύει την ανάγκη για δίκαια, διαφανή και ηθικά τεκμηριωμένα κριτήρια λήψης αποφάσεων.

Προτεινόμενα αναγνώσματα

• Πρωτοπαπαδάκης, Ευάγγελος Δ. «Άρνηση Εμβολιασμού, Δημόσια Υγεία και η Αρχή της Βλάβης.» δια-ΛΟΓΟΣ 12 (2022): 175-191.
• Savulescu, Julian. "Good reasons to vaccinate: mandatory or payment for risk?" Journal of Medical Ethics 47, no. 2 (2021): 78-85. doi: https://doi.org/10.1136/medethics-2020-106821.
• Livieri, Georgia, Eleni Mangina, Evangelos D. Protopapadakis, and Andrie G. Panayiotou. “The Gaps and Challenges in Digital Health Technology Use as Perceived by Patients: A Scoping Review and Narrative Meta-synthesis.” Frontiers in Digital Health 7 (2025): 1474956. doi: https://doi.org/10.3389/fdgth.2025.1474956.

Πολυμέσα

Περίληψη ενότητας

Η βιοηθική εξετάζει τις βαθιές προκλήσεις που συνοδεύουν τις νέες βιοτεχνολογικές δυνατότητες. Ο γενετικός έλεγχος και το screening προσφέρουν πολύτιμη πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση, αλλά θέτουν ζητήματα ιδιωτικότητας, ψυχολογικής επιβάρυνσης και πιθανών διακρίσεων. Η κλωνοποίηση εγείρει ερωτήματα για την ταυτότητα, την ατομικότητα και τα όρια της ανθρώπινης παρέμβασης στη φύση. Τέλος, η προοπτική των designer babies, μέσω γονιδιακής τροποποίησης, ανοίγει τον δρόμο για θεραπείες αλλά και για ανησυχίες σχετικά με την ευγονική, τις κοινωνικές ανισότητες και την αλλοίωση της έννοιας του ανθρώπου.

Προτεινόμενα αναγνώσματα

• Savulescu, J., & Giannopoulou, P. (2025). To Be Human is to Be Better: A Discussion with Julian Savulescu. Conatus - Journal of Philosophy, 10(1), 299–309. https://doi.org/10.12681/cjp.39904.
• Savulescu, J., & Protopapadakis, E. D. (2019). “Ethical Minefields” and the Voice of Common Sense: A Discussion with Julian Savulescu. Conatus - Journal of Philosophy, 4(1), 125–133. https://doi.org/10.12681/cjp.19712.
• Savulescu, J. (2001), Procreative Beneficence: Why We Should Select the Best Children. Bioethics, 15: 413-426. https://doi.org/10.1111/1467-8519.00251.

Πολυμέσα

Περίληψη ενότητας

Στη νευροηθική, η βιοηθική εξετάζει τις ηθικές προεκτάσεις των τεχνολογιών που επηρεάζουν τον εγκέφαλο και τη γνωστική λειτουργία. Οι επεμβάσεις στον εγκέφαλο και η ενίσχυση γνωστικών ικανοτήτων εγείρουν ζητήματα αυτονομίας, ταυτότητας και ίσων ευκαιριών. Η νευροαπεικόνιση θέτει ερωτήματα σχετικά με την ελεύθερη βούληση και την ερμηνεία των εγκεφαλικών δεδομένων στην καθημερινή ζωή. Παράλληλα, η χρήση αλγορίθμων και big data για ιατρική διάγνωση δημιουργεί ηθικές προκλήσεις όσον αφορά την ακρίβεια, την διαφάνεια και την προστασία προσωπικών δεδομένων, καθώς και τον ρόλο των επαγγελματιών υγείας στη λήψη αποφάσεων.

Προτεινόμενα αναγνώσματα

• Adina Roskies, "Neuroethics for the New Millennium," Neuron 35, no. 1 (2002): 21-23. doi: https://doi.org/10.1016/S0896-6273(02)00763-8.
• Marcello Ienca and Roberto Andorno, "Towards new human rights in the age of neuroscience and neurotechnology," Life Sciences, Society, and Policy 13, no. 1 (2017): 5. doi: https://doi.org/10.1186/s40504-017-0050-1.
• Marcello Ienca, "On Neurorights," Frontiers in Human Neuroscience 15 (2021): 701258. doi: https://doi.org/10.3389/fnhum.2021.701258.
• Martha J. Farah, "Neuroethics: the ethical, legal, and societal impact of neuroscience," Annual Review of Psychology 63 (2012): 571-591. doi: https://doi.org/10.1146/annurev.psych.093008.100438.
• Judy Illes and Stephanie J. Bird, "Neuroethics: a modern context for ethics in neuroscience," Trends in Neurosciences 29, no. 9 (2006): 511-517. doi: https://doi.org/10.1016/j.tins.2006.07.002.

Πολυμέσα

Περίληψη ενότητας

Η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) στην ιατρική φέρνει σημαντικές δυνατότητες αλλά και ηθικές προκλήσεις. Η ΤΝ μπορεί να βελτιώσει τη διάγνωση, την πρόγνωση και τη διαχείριση ασθενών, προσφέροντας ταχύτερες και πιο ακριβείς αποφάσεις. Ωστόσο, εγείρονται ζητήματα διαφάνειας, υπευθυνότητας και εμπιστευτικότητας δεδομένων, καθώς και ανισοτήτων στην πρόσβαση σε προηγμένες τεχνολογίες. Η βιοηθική καλείται να καθορίσει πώς οι αλγόριθμοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν με σεβασμό στην αυτονομία των ασθενών, στην ιατρική δεοντολογία και στη δίκαιη κατανομή πόρων.

Προτεινόμενα αναγνώσματα

• Varun H. Buch, Irfan Ahmed, and Mahiben Maruthappu, "Artificial Intelligence in Medicine: Current Trends and Future Possibilities," British Journal of General Practice 66, no. 668 (2018): 143-144. doi: https://doi.org/10.3399/bjgp18X695213.
• Junsang Yoo, Sujeong Hur, Wonil Hwang, and Won Chul Cha, "Healthcare Professionals' Expectations of Medical Artificial Intelligence and Strategies for its Clinical Implementation: A Qualitative Study," Healthcare Informatics Research 29, no. 1 (2023): 64-74. doi: https://doi.org/10.4258/hir.2023.29.1.64.

Πολυμέσα

Περίληψη ενότητας

Τα προσωπικά δεδομένα αποτελούν κρίσιμο ζήτημα στη βιοηθική, καθώς η συλλογή, επεξεργασία και διαμοιρασμός τους αγγίζει την ιδιωτικότητα, την αυτονομία και την εμπιστοσύνη μεταξύ ασθενών και επαγγελματιών υγείας. Η βιοηθική εξετάζει πώς οι πληροφορίες υγείας μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ασφάλεια, δίκαια και διαφανή τρόπο, αποφεύγοντας διακρίσεις ή κατάχρηση. Ιδιαίτερα σε περιβάλλοντα ψηφιακής υγείας, big data και τεχνητής νοημοσύνης, απαιτείται προσεκτικός σχεδιασμός πολιτικών προστασίας δεδομένων ώστε να διασφαλίζεται η ισορροπία ανάμεσα στην καινοτομία και τα θεμελιώδη ηθικά δικαιώματα των ασθενών.

Προτεινόμενα αναγνώσματα

• Tino Kreutzer et al., "Ethical Implications Related to Processing of Personal Data and Artificial Intelligence in Humanitarian Crises: A Scoping Review," BMC Medical Ethics 26 (2025): 49. doi: https://doi.org/10.1186/s12910-025-01189-2.
• Guy Schofield et al., "Defining Ethical Challenge(s) in Healthcare Research: A Rapid Review," BMC Medical Ethics 22 (2021): 135. doi: https://doi.org/10.1186/s12910-021-00700-9.
• Πρωτοπαπαδάκης, Ευάγγελος, και Μαίρη Κατάρτη. «Τα δεδομένα υγείας ως ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα: Υπάρχει καθήκον κοινοποίησης;» Στο Βιοηθικοί Προβληματισμοί IV: Δεδομένα Υγείας και Γενετικά Δεδομένα, επιμέλεια Μαρία Κανελλοπούλου-Μπότη, και Φερενίκη Παναγοπούλου-Κουτνατζή, 355-371. Αθήνα: Παπαζήσης, 2019.
• Πρωτοπαπαδάκης, Ευάγγελος Δ. «Προσωπικά Δεδομένα: Μια Ηθική Προσέγγιση.» Στο Προσωπικά Δεδομένα: Ανάλυση – Σχόλια – Εφαρμογή, επιμέλεια Λεωνίδας Κοτσαλής, 445-456. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη, 2016.

Πολυμέσα