Μάθημα : Εισαγωγή στη Θεολογία

Στη δεκαετία του ’60, η ορθόδοξη θεολογία στην Ελλάδα δείχνει να αφυπνίζεται από το λήθαργο του εκδυτικισμού της και να εμφανίζει σημάδια μιας σταδιακής απελευθέρωσης από τη «Βαβυλώνεια Αιχμαλωσία» της. Η ευχαριστιακή εκκλησιολογία, η θεολογία του προσώπου, η διάκριση ουσίας και ενεργειών στον Θεό, η θεολογία της εικόνας, η φιλοκαλική ασκητική του ορθόδοξου ήθους, η μοναστική παράδοση δείχνουν ότι η νεότερη ορθόδοξη σκέψη αναζητά τη χαμένη αυτοσυνειδησία της. Η στροφή αυτή της ελλαδικής θεολογίας προετοιμάσθηκε με την πρόσληψη των ανανεωτικών θεολογικών κινημάτων στο χώρο της χριστιανικής Δύσης και είχε ως ενδιάμεσο καταλύτη την θεολογική σκέψη των Ρώσων της διασποράς. Οι διαφαινόμενες από τον 19ο αι. ανανεωτικές τάσεις της ορθόδοξης σκέψης ύστερα από την κομμουνιστική επανάσταση του 1917, πέρασαν αναγκαστικά τα σύνορα της Ρωσίας και κάτω από συχνά αντίξοες συνθήκες συνάντησαν και διαλέχθηκαν γόνιμα και δημιουργικά με τα πρωτοποριακά θεολογικά ρεύματα της Δυτικής Ευρώπης. Θεολογικές προσωπικότητες, όπως ο π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, ο Βλαδίμηρος Λόσκυ, ο π. Σέργιος Μπουλγκάκοφ, ο π. Κυπριανός Κέρν, ο π. Νικόλαος Αφανάσιεφ, ο Παύλος Ευδοκίμοφ και οι μεταγενέστεροι π. Αλέξανδρος Σμέμαν και π. Ιωάννης Μάγιεντορφ, συνέβαλλαν σε μιαν άλλη έκφραση της ορθόδοξης θεολογίας και παράδοσης, η οποία είναι ανοικτή και διαλέγεται με τις μεγάλες θεολογικές και πολιτιστικές ανακατατάξεις στη δυτική Ευρώπη. Ήδη από το 1929 ο Φλωρόφσκυ παρουσίασε την Ευχαριστία ως το μυστήριο της καθολικότητας, δηλαδή, το μυστήριο της Εκκλησίας, εκθέτοντας τα εκκλησιολογικά χαρακτηριστικά της ευχαριστιακής θεολογίας με έναν τρόπο τελείως διαφορετικό από αυτόν της σχολαστικίζουσας ακαδημαϊκής θεολογίας . Οι ιστορικές, πατρολογικές και, κυρίως, οι εκκλησιολογικές του μελέτες, ο θεολογικός του δυναμισμός, που εκφράστηκε καίρια και αποφασιστικά στο Α΄ Συνέδριο της Ορθόδοξης Θεολογίας το 1936 στην Αθήνα, στο οποίο ο Φλωρόφσκυ έκανε λόγο για την ανάγκη μιας νεοπατερικής σύνθεσης, αλλά και η ενεργός συμμετοχή του στις απαρχές της Οικουμενικής Κίνησης, σκιαγραφούν μια προσωπικότητα που διαδραμάτισε πρωτεύοντα ρόλο στην πορεία της σύγχρονης ορθόδοξης θεολογίας. Επισημαίνοντας τις χρόνιες επιδράσεις της δυτικής θεολογίας, άσκησε έντονη και ταυτόχρονα δημιουργική κριτική στο φαινόμενο της «ψευδομόρφωσης της ορθόδοξης θεολογίας» . Στις αρχές της δεκαετίας του ’50, θα καλέσει στην Αμερική τον Αλέξανδρο Σμέμαν και κοντά του, στο πανεπιστήμιο του Harvard, θα μαθητεύσουν δύο Έλληνες θεολόγοι, ο Ιωάννης Ρωμανίδης και ο Ιωάννης Ζηζιούλας, οι οποίοι θα χαρακτηρίσουν με το έργο τους τη συντελούμενη στροφή στην ελλαδική θεολογία κατά τη δεκαετία του ’60.