Μάθημα : Σεμινάριο: Kant

Περιγραφή ενότητας

Ο Immanuel Kant θεωρεί ότι η ελευθερία και η αυτονομία συνδέονται με την ηθική πράξη και την ικανότητα του ανθρώπου να ενεργεί σύμφωνα με νόμους που ο ίδιος θέτει, ενώ η αληθινή ελευθερία είναι η ελευθερία από την εξωτερική υποδούλωση και όχι η αφέλεια στην αυθαιρεσία. Για τον Kant, η αυτονομία είναι η ικανότητα να νομοθετείς για τον εαυτό σου, ακολουθώντας το καθήκον όπως ορίζει η Κατηγορηματική Προσταγή (Categorical Imperative), δηλαδή ένας ηθικός νόμος που είναι ανεξάρτητος από τις προσωπικές επιθυμίες ή τις κοινωνικές συνθήκες. Οι ιδιαίτεροι αναλλοίωτοι νόμοι στον Kant είναι οι ηθικές αρχές που απορρέουν από την ίδια τη λογική του ανθρώπου και δεν υπόκεινται σε αλλαγές, καθώς αποτελούν καθολικούς και αμετάβλητους κανόνες. Για τον Kant, η ελευθερία δεν είναι μόνο μια φυσική κατάσταση, αλλά η συνειδητή πράξη του να ακολουθείς τον ηθικό νόμο που θέτεις με βάση τη λογική.

Προτεινόμενα αναγνώσματα

• Immanuel Kant, Grundlegund zur Metaphysik der der Sitten, 4:446-7

Καταγραφή συνάντησης

Περιγραφή ενότητας

Οι αναλλοίωτοι νόμοι στον Kant είναι οι καθολικές ηθικές αρχές που απορρέουν από τη λογική και είναι αναγκαίες για την ανθρώπινη ύπαρξη. Δεν είναι απλώς θεσμοθετημένοι νόμοι, αλλά θεμελιώδη αξιώματα του λόγου που ισχύουν ανεξαρτήτως των προσωπικών ή κοινωνικών συνθηκών. Αυτοί οι νόμοι, σύμφωνα με τον Kant, είναι αναλλοίωτοι και καθολικοί, καθώς η ηθική συμπεριφορά πρέπει να μπορεί να είναι αποδεκτή από όλους τους λογικούς ανθρώπους υπό τις ίδιες συνθήκες. Η ελευθερία, λοιπόν, συνδέεται άμεσα με την ικανότητα του ατόμου να νομοθετεί και να ακολουθεί αυτούς τους νόμους, οι οποίοι εκφράζουν το απόλυτο καθήκον και την υπέρβαση των περιορισμών της απλής φυσικής ή κοινωνικής ελευθερίας. Έτσι, για τον Kant, η αυτονομία είναι ο πυρήνας της ηθικής ελευθερίας, και η υποταγή στους αναλλοίωτους ηθικούς νόμους αποτελεί την αληθινή έκφραση της ανθρώπινης ελευθερίας.

Προτεινόμενα αναγνώσματα

• Johnson, Robert and Adam Cureton, "Kant’s Moral Philosophy," The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2024 Edition), Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.), https://plato.stanford.edu/archives/fall2024/entries/kant-moral/.
• Jens Timmermann, "The Law and the Good. Kant's Paradox of Method," in Nature and Freiheit, eds. Violetta L. Waibel, Margit Ruffing, and David Wagner, 675-692 (Berlin, Boston: De Gruyter, 2019).
  

Καταγραφή συνάντησης

• Password: Venm3mrU
• Recording link: https://hou.webex.com/hou/ldr.php?RCID=639f6ed9d77ae274307225ffe1062743

Περιγραφή ενότητας

Ο Immanuel Kant προτείνει την εναρμόνιση της ηθικής μας σκέψης με τον ηθικό νόμο, τον οποίον, ωστόσο, ορίζει ως υπεραισθητή ιδέα. Πως μπορούμε να γνωρίζουμε το περιεχόμενό του και, συνεπώς, τι αυτός επιτάσσει; Για την απάντηση του ερωτήματος αυτού, απαραίτητη είναι η έννοια του 'τύπου' δυνάμει του οποίου μπορούμε να γνωρίζουμε τον ηθικό νόμο δια του καθολικού νόμου της φύσης.

Προτεινόμενα αναγνώσματα

• Ευάγγελος Δ. Πρωτοπαπαδάκης, "Μπορώ να Επιθυμώ να Είμαι Αυλικός," στο Ο Αυλικός Φιλόσοφος, επιμέλεια Γ. Αραμπατζής, 65-76 (Αθήνα: Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2017).
• Manja Kisner, "Kant’s Analogy between the Moral Law and the Law of Nature," International Journal of Philosophy 9 (2019): 137-153.
  

Εργασία

Αφού μελετήσετε τα προτεινόμενα αναγνώσματα της ενότητας, γράψτε ένα σύντομο κείμενο (300-500) λέξεων για τον τρόπο κατά τον οποίον ο Immanuel Kant αντιλαμβάνεται την σχέση του καθολικού νόμου (της φύσης) και του ηθικού νόμου. Το κείμενό σας θα είναι ελεύθερο (χωρίς παραπομπές ή αναφορές τέλους), αλλά η θέση σας πρέπει να είναι τεκμηριωμένη. Το κείμενό σας να αναρτηθεί στην κατηγορία "Εργασίες", στην περιοχή "Ενδιάμεση εργασία".

Περιγραφή ενότητας

Στην Θεμελίωση της Μεταφυσικής των Ηθών ο Immanuel Kant διακρίνει τα ηθικά μας καθήκοντα σε τέλειια και ατελή, διάκριση που σε καμία περίπτωση δεν είναι άνευ σημασίας, αφού από αυτήν εξαρτάται ο ηθικός καταλογισμός, η επιτακτικότητα εκάστου καθήκοντος και, συνολικά, ο τρόπος με τον οποίον αντιλαμβανόμαστε την δέσμευσή μας σε αυτά.

Προτεινόμενα αναγνώσματα

• Immanuel Kant, Groundwork for the Metaphysics of Morals, 4:423.
• Ευάγγελος Δ. Πρωτοπαπαδάκης, Τέλεια και Ατελή Καθήκοντα.
• Immanuel Kant, Grundlegund zur Metaphysik der der Sitten, 4:446-7.

Καταγραφή συνάντησης

• Password: nMpAJBc2
• Recording link: https://hou.webex.com/hou/ldr.php?RCID=523f10d9cf645e4853cae4f5f1e976a7

Πολυμέσα

Περιεχόμενο ενότητας

Προτεινόμενα αναγνώσματα

• Bernard Williams, "Moral Luck," in Moral Luck, edited by Daniel Statman, 35-55 (Albany: State University of New York Press, 1993).
• Thomas Nagel, "Moral Luck," in Moral Luck, edited by Daniel Statman, 141-166 (Albany: State University of New York Press, 1993).

Καταγραφή συνάντησης

• Password: cKXYpKJ2
• Recording link: https://hou.webex.com/hou/ldr.php?RCID=460705080510f3ae93829309038f3f2b

Περιγραφή ενότητας

Η Καντιανή ηθική επισημαίνει την αξία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και την υποχρέωση να ενεργούμε σύμφωνα με καθολικούς ηθικούς νόμους. Στην περίπτωση της αυτοκτονίας, ο Καντ την απορρίπτει, καθώς θεωρεί ότι η πράξη αυτή καταπατά την αξιοπρέπεια του ατόμου και χρησιμοποιεί τον εαυτό του ως μέσο για τον θάνατο, παραβιάζοντας το ηθικό καθήκον προς τον εαυτό του. Αντιστοίχως, για την ευθανασία, ο Καντ θα τη θεωρούσε ηθικώς αδικαιολόγητη, καθώς παραβιάζει την αρχή της αταλάντευτης ανθρώπινης αξίας και το καθήκον προς την ίδια τη ζωή.

Προτεινόμενα αναγνώσματα

• Immanuel Kant, Grundlegund zur Metaphysik der der Sitten, 4:422.

Στο απόσπασμα αυτό από την Θεμελίωση της Μεταφυσικής των Ηθών ο IImmanuel Kant παρουσιάζει την επιλογή να θέτουμε οι ίδιοι τέλος στην ζωή μας ως παραβίαση τέλειου καθήκοντος προς τον εαυτό μας.

• Πρωτοπαπαδάκης, Ευάγγελος Δ. «Η Ευθανασία και το Διακύβευμα της Αυτονομίας.» Στο Βιοηθικοί Προβληματισμοί ΙΙ, επιμέλεια Μαρία Κανελλοπούλου-Μπότη, και Φερενίκη Παναγοπούλου-Κουτνατζή, 77-97. Αθήνα: Παπαζήσης, 2015.

Στο κείμενο αυτό ο συγγραφέας, υιοθετώντας την οπτική της Καντιανής ηθικής παράδοσης, επιχειρεί να διερευνήσει τρόπους και λόγους για τους οποίους στο πλαίσιο της παράδοσης αυτής η ευθανασία θα μπορούσε να είναι ηθικώς αποδεκτή - κατ' αναλογίαν προς την αυτοκτονία.

Καταγραφή συνάντησης

• Password: 3rS2mDPx
• Recording link: https://hou.webex.com/hou/ldr.php?RCID=d70b51c7bf627bf32168538ec7a611e5

Ενώ ο ηθικός στοχασμός του Καντ επικεντρώνεται στις αρχές της ηθικής δράσης και του καθήκοντος, ο αισθητικός στοχασμός του διερευνά τη φύση της ομορφιάς, του γούστου και του υψηλού. Εκκινώντας από την τρίτη Κριτική, την Κριτική της Κριτικής Δύναμης ως μια μετακριτική που ξεκλειδώνει στοιχεία για τις άλλες δύο Κριτικές, και με αναφορά τόσο στην πρώτη όσο και στην δεύτερη Εισαγωγή της), θα εξετάσουμε τη σύνθετη σχέση μεταξύ της ηθικής και της αισθητικής του Καντ και θα φωτίσουμε πώς συνδέει αυτά τα πεδία μέσω κοινών εννοιών όπως η αυτονομία, η σκοπιμότητα και η ανιδιοτελής κρίση. Ιδιαίτερη προσοχή θα δοθεί στο ρόλο της ηθικής και αισθητικής εμπειρίας, όπως και η ηθική σημασία της αισθητικής εμπειρίας και αντιστρόφως, στην καλλιέργεια μιας αρμονικής ανθρώπινης κατάστασης με στόχο την πληρέστερη ανάπτυξη της ανθρωπινότητάς μας.

Kant, I., Groundwork for the Metaphysics of Morals (Section II).

Kant, I., Critique of Judgment (Introduction, Analytic of the Beautiful, and Analytic of the Sublime).

Guyer, P., Kant and the Experience of Freedom: Essays on Aesthetics and Morality.

Allison, H. E., Kant's Theory of Taste: A Reading of the Critique of Aesthetic Judgment.

Zuckert, R., Kant on Beauty and Biology.

Webex meeting recording: Σεμινάριο: Kant-20241212 1826-2 Password: 3cPtPMKj Recording link: https://uoa.webex.com/uoa/ldr.php?RCID=da05a25f13f6cb2dad505af2c574ed33

Links για τις βιβλιογραφικές πηγές των 6 διαλέξεων που ακολουθούν: 

Henry Allison, “Morality and Freedom: Kant’s Reciprocity Thesis”
Stephen Darwall, “Autonomist Internalism and the Justification of Morals”
Stephen Darwall, “Kantian Practical Reason Defended”
Stephen Darwall, “Two Kinds of Respect”
David Gauthier, “The Unity of Reason: A Subversive Reinterpretation of Kant”
Barbara Herman, “Mutual Aid and Respect for Persons”
Barbara Herman, “On the Value of Acting from the Motive of Duty”
Barbara Herman, “The Practice of Moral Judgment”
Thomas E. Hill, Jr., “Humanity as an End in Itself”
Thomas E. Hill, Jr., “Kantian Constructivism in Ethics”
Thomas E. Hill, Jr., “The Hypothetical Imperative”
Christine Korsgaard, “Aristotle and Kant on the Source of Value”
Christine Korsgaard, “Creating the Kingdom of Ends: Reciprocity and Responsibility in Personal Relations”
Christine Korsgaard, “The Right to Lie: Kant on Dealing with Evil”
Andrews Reath, “Legislating the Moral Law” 

Η ελευθερία και η αυτονομία λειτουργούν ως ακρογωνιαίοι λίθοι της ηθικής φιλοσοφίας του Καντ. Το ηθικό πλαίσιό του υποστηρίζει ότι η αληθινή ελευθερία δεν είναι η απουσία περιορισμών αλλά η ικανότητα να ενεργεί κανείς σύμφωνα με τον ηθικό νόμο που καθορίζεται από την ορθολογική του βούληση. Η αυτονομία, η αυτονομοθέτηση αυτού του ηθικού νόμου, είναι απολύτως ουσιώδης για την καντιανή ηθική και υπογραμμίζει την αξιοπρέπεια και την ηθική αξία των ανθρώπινων όντων. Θα διερευνήσουμε κριτικά και συγκροτητικά τον τρόπο με τον οποίο η ελευθερία και η αυτονομία αλληλεπιδρούν στη σκέψη του Καντ, τη σχέση μεταξύ ελευθερίας, λόγου και ηθικής, και τις συνέπειες τους στη λήψη ηθικών αποφάσεων, την ηθική ευθύνη και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Kant, I., Groundwork for the Metaphysics of Morals (Sections II and III).

Kant, I., Critique of Practical Reason (Book I, "The Analytic of Pure Practical Reason").

Korsgaard, C. M., Self-Constitution: Agency, Identity, and Integrity (Κεφάλαια για την αυτονομία και τον ηθικό νόμο).

Hill, T. E. Jr., Autonomy and Self-Respect (Κεφάλαια για την καντιανή αυτονομία).

Schneewind, J.B. The Invention of Autonomy: A History of Modern Moral Philosophy.

Webex meeting recording: Σεμινάριο: Kant-20241219 1733-2 Password: iJsUn8pn Recording link: https://uoa.webex.com/uoa/ldr.php?RCID=20650f03f296df54605765ffa7090bc8

Ο στοχασμός του Καντ υποστηρίζει ότι η αγαθή βούληση —η εγγενής ικανότητα να ενεργεί κανείς από καθήκον σύμφωνα με τον ηθικό νόμο— είναι το μόνο άνευ όρων καλό πράγμα. Ο πρακτικός λόγος, ως η ικανότητα που καθορίζει τον ηθικό νόμο, καθοδηγεί την αγαθή βούληση προς την ηθική πράξη. Μέσα από μια εις βάθος ανάλυση των σχετικών κειμένων του Καντ,  και της σχέσης μεταξύ καθήκοντος, κλίσης και ηθικής αξίας, θα διερευνήσουμε πώς αυτές οι έννοιες αποτελούν τη βάση της δεοντολογικής ηθικής του και επηρεάζουν τη σύγχρονη ηθική σκέψη ως προς τις μεγάλες προκλήσεις της συγχρονίας μας.

Kant, I., Groundwork for the Metaphysics of Morals (I and II).

Kant, I., Critique of Practical Reason (Εισαγωγή και Book I: "The Analytic of Pure Practical Reason").

Paton, H.J., The Categorical Imperative: A Study in Kant's Moral Philosophy.

Korsgaard, C., Creating the Kingdom of Ends (Κεφάλαια για τον πρακτικό λόγο και την ηθικές υποχρεώσεις).

Hill, Th. E. Jr., Dignity and Practical Reason in Kant's Moral Theory.

Το ηθικό πλαίσιο του Καντ δίνει έμφαση στο καθήκον, την ορθολογικότητα και την καθολικότητα των ηθικών αρχών. Ενώ η υποθετική προστακτική καθοδηγεί τις πράξεις με βάση τα επιθυμητά αποτελέσματα, η κατηγορική προστακτική θεσπίζει άνευ όρων ηθικές υποχρεώσεις. Αναλύοντας τη λογική δομή και την ηθική σημασία της κατηγορικής προστακτικής, θα αξιολογήσουμε τα πλεονεκτήματα και τους περιορισμούς του ηθικού συστήματος του Καντ και θα εφαρμόσουμε τις καντιανές αρχές σε πρακτικά ηθικά διλήμματα. Θα πειραματιστούμε λοιπόν με την εφαρμογή της καντιανής ηθικής σε διλήμματα όπου η λήψη ηθικών αποφάσεων είναι απαραίτητη παρά τα ανταγωνιστικά συμφέροντα ή τις αβεβαιότητες, αξιολογώντας την καθολικότητα των ενεργειών και τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας σε σύνθετα σύγχρονα σενάρια.

Immanuel Kant, Groundwork of the Metaphysics of Morals [ενότ. II].

Immanuel Kant, Critique of Practical Reason [τα αναφερθέντα χωρία για τον ηθικό νόμο και την αυτονομία].

Roger Scruton, Kant: A Very Short Introduction [κεφ. 4 & 5].

Christine Korsgaard, Creating the Kingdom of Ends [τα κείμενα για την καντιανή ηθική σε σύγχρονες περιπτωσιολογίες].

Onora O’Neill, Constructions of Reason: Explorations of Kant’s Practical Philosophy [τα κεφάλαια για την αυτονομία και τον ηθικό αναστοχασμό].

Thomas E. Hill, “The Importance of Autonomy in Kant’s Moral Theory.”

Έχοντας πλέον τα απαραίτητα εφόδια, θα εμβαθύνουμε περαιτέρω στην περίφημη διάκριση του Καντ μεταξύ των διαφορετικών διατυπώσεων της υποθετικής και της κατηγορικής προστακτικής και τη σημασία τους για τις κομβικές ηθικές, κοινωνικές, πολιτικές και, εν γένει, πολιτισμικές προκλήσεις που βιώνουμε στη συγχρονία μας (λ.χ. από την αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής κρίσης και των κοινωνικών ανισοτήτων μέχρι την βέλτιστη δυνατή αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης για την ανάπτυξης της ανθρωπινότητάς μας).

A. Wood, “Kant’s Ethical Thought: A Critical Guide.”

S. Gardiner, “A Perfect Moral Storm: The Ethical Challenge of Climate Change.”

Β. Williams and J. Brusseau, “Kantian Ethics and AI: Universalizing Responsibility in the Age of Algorithms.”

J. Rawls, “Kantian Constructivism in Moral Theory.”

D. Schönecker and H. Kim, Kant and Artificial Intelligence.