Μάθημα : ΒΙΒΛΟΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ

Για τους ειδικούς της τέχνης ο Καραβάτζο θεωρείται σχεδόν βλάσφημος λόγω του συχνά στυγνού ρεαλισμού του, ενώ μερικοί συνδέουν την τεχνοτροπία του και με υποθέσεις για τη σεξουαλικότητά του.

Προσωπικώς μου φαίνεται πάντα ως ένας καθολικός με συνεπή κατήχηση. Και έγινε ένας πολύτιμος υπηρέτης της Καθολικής Εκκλησίας σε μια εποχή όπου αναμετρώνταν με τον Προτεσταντισμό.

Οι αναγεννησιακοί καλλιτέχνες σαν τον Καραβάτζο ήρθαν για να της προσφέρουν το υπέρτατο μέσο: την εικόνα. Και με τον χαρακτηριστικό τρόπο που η Εκκλησία μετατρέπει ακόμα και μια ρεαλιστική εικόνα σε θεολογικό εγχειρίδιο, εδώ ο Καθολικισμός προβάλλει δύο βασικά χαρακτηριστικά του έναντι του αντιπάλου:

- Πρόταξη των ανθρώπινων ενεργειών ως ρυθμιστή της σωτηρίας. Ο Προτεσταντισμός με τον απόλυτο προορισμό και την αποκλειστικότητα της Χάριτος αφαίρεσε μεν ένα βάρος της ενοχής από τον άνθρωπο, αλλά στη συνέχεια του φόρτωσε μια σοβαρή ανασφάλεια, φέρνοντάς τον στο έλεος δυνάμεων υπεράνω του ελέγχου του (εξού και η σύνδεση του Προτεσταντισμού με την αδιάκοπη εργασία και τον Καπιταλισμό). Για την Καθολική Εκκλησία τότε ο πρωταγωνιστής είναι τα ανθρώπινα αγαθά έργα και λέξη-κλειδί είναι η εξιλέωση. Η Εκκλησία διαθέτει περίσσευμα Χαριτος από το μαρτύριο του Χριστού και των Αγίων, για αυτό οι εικόνες πάθους είναι συχνές. (Στην καθ' ημάς Ανατολή η φραση-κλειδί είναι η συνέργεια Θεού και ανθρώπου και τη σωτηρία τη φέρνει η Ανάσταση).

- Ο Θεός για τους Καθολικούς Σχολαστικούς είναι ανοιχτός στη λογική εξέταση ακόμη και στην ίδια Του την ουσία, αυτή που για τους Ανατολικούς Πατέρες είναι αμέθεκτη, με τις άκτιστες ενέργειές Του μόνο να είναι μεθεκτές. Μπορεί τότε ο Λατινικός Σχολαστικισμός να βάλλεται πανταχόθεν από τον Ουμανισμό σαν μια ξεπερασμένη φιλοσοφική άσκηση επί χάρτου. Ποιος είδε τον Θεό στο κάτω-κάτω για να μας πει ότι είναι "actus purus", αυτά δεν πείθουν πια, οι δυτικοί στοχαστές μοιάζουν να επιστρέφουν στον Αποφατισμό, με μια δόση Φυσικής Θεολογιας: ας εξετάσουμε καλύτερα αυτά που μπορούμε να δούμε, όπως τα φυσικά φαινόμενα, και ας εκτιμήσουμε τη σοφία του Θεού μέσα από τα δημιουργήματά Του. Πλην όμως, μέσα από τον πίνακα είναι σαν να συνομιλεί ο Ακινάτης με τον Νεύτωνα και να λέει: "ιδού η πηγή της λογικής και της επιστήμης, ο σαρκωμένος Λόγος, βρίσκεται μέσα στα όρια του Επιστητού".

Ο Καραβάτζο έγινε διαφημιστής της Καθολικής Εκκλησίας κατά τη λεγόμενη Αντιμεταρρύθμιση, μια εποχή όπου ανέπτυξε ιδιαίτερα την Απολογητική της και οδήγησε σε ανυπέρβλητο ύψος την τέχνη της. Ωστόσο αυτή υπήρξε και εποχή θρησκευτικών πολέμων όπως του Τριακονταετούς, καθώς και έντονης δραστηριότητας της Ιεράς Εξέτασης. Στην αναμέτρηση που θα καθόριζε το ευρωπαϊκό πνεύμα για αιώνες αξιοποιήθηκαν όλα τα διαθέσιμα "επιχειρήματα".