Μάθημα : ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ & ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

Βλέπουμε ένα πορτρέτο με ακουαρέλα του 1835 του Πολωνού συνθέτη Φρεντερίκ Σοπέν, ζωγραφισμένο από τη 16χρονη τότε Μάρια Βοτζίνσκα. Η καλλιτέχνιδα και o Σοπέν αρραβωνιάστηκαν τον επόμενο χρόνο,  αλλά δεν παντρεύτηκαν ποτέ.

Προς το τέλος της ζωής του, ο Φρεντερίκ Σοπέν (Frédéric Chopin, 1810-1849) έγραψε μια σειρά από πρελούδια. Ενώ ήταν συνολικά 26, το κομμάτι γνωστό ως υπ’ αριθμ. 25, αν και δημοσιεύτηκε νωρίτερα, ήταν στην πραγματικότητα  το τελευταίο πρελούδιο που συνέθεσε ο Σοπέν. Το εν λόγω έργο είναι το Πρελούδιο σε ντο δίεση ελάσσονα, σε συγκρατημένο τέμπο (sostenuto), που συντέθηκε στο Nohant το καλοκαίρι του 1841 και δημοσιεύτηκε το φθινόπωρο ως ξεχωριστό έργο, το opus 45.

Το έργο 45 είναι αρκετά διαφορετικό από τα σύντομα κομμάτια που απαρτίζουν τη διάσημη συλλογή των 24 πρελουδίων, έργο 28 του Σοπέν. Είναι ένα πιο εκτεταμένο, μάλλον ονειρικό κομμάτι με μια ασυνήθιστη και πολύ χρωματική cadenza λίγο πριν το τέλος του. Σύμφωνα με τον μελετητή του Σοπέν, Ζαν-Ζακ Αϊγκελντινιέρ (Jean-Jacques Eigeldinger), αυτό είναι ένα παράδειγμα από τα έργα του Σοπέν για πιάνο που ο συνθέτης εκμεταλλεύεται «χρωματικά εφέ που δεν σχετίζονται με το θεματικό υλικό». Ο Σοπέν δεν ήταν γνωστός ως μεγάλος λάτρης της ζωγραφικής, αλλά ήταν στενός φίλος του καλλιτέχνη Ευγένιου Ντελακρουά (Eugène Delacroix, 1798-1863), ο οποίος και ενδιαφερόταν ο ίδιος με πάθος για τη μουσική και πέρασε πολλές ώρες συζητώντας για τη μουσική με τον Σοπέν. Ο Αϊγκελντινιέρ έχει προτείνει σε ένα συναρπαστικό άρθρο ότι το Πρελούδιο έργο 45 είναι ένα είδος αμοιβαίας χειρονομίας: μια προσπάθεια του Σοπέν να εφαρμόσει τις θεωρίες του Ντελακρουά για το χρώμα, στη μουσική. Ο θερμός σεβασμός που έτρεφαν αυτοί οι δύο μεγάλοι δημιουργικοί καλλιτέχνες αποδεικνύεται από μια εξαιρετική αφήγηση της Γεωργίας Σάνδη για τον Σοπέν που αυτοσχεδιάζει για τον Ντελακρουά  στο πιάνο  το κομμάτι που, ίσως, έγινε το Πρελούδιο Op. 45:

« Ο Σοπέν είναι στο πιάνο… Αυτοσχεδιάζει σαν τυχαία… Τίποτα αλλο δεν έρχεται σε μένα, τίποτα άλλο από αντανακλάσεις, σκιές, ανακούφιση που δεν θα καταλαγιάσουν. Ψάχνω για το χρώμα, αλλά δεν μπορώ να βρω ούτε το περίγραμμα. Βρίσκουμε μόνο το φως του φεγγαριού;… Σιγά σιγά τα μάτια μας γεμίζουν με εκείνα τα απαλά χρώματα που αντιστοιχούν στις εύκολες διαμορφώσεις που προσλαμβάνουν οι ακουστικές μας αισθήσεις. Και τότε η μπλε νότα αντηχεί και εδώ είμαστε, στο γαλάζιο της διάφανης νύχτας… Ονειρευόμαστε μια καλοκαιρινή νύχτα: περιμένουμε το αηδόνι. Αναδύεται μια υπέροχη μελωδία.»

Η Γεωργία Σάνδη (συγγραφικό ψευδώνυμο της Αμαντίν Ωρόρ Λυσίλ Ντυπέν, μετέπειτα Βαρόνης Ντυντεβάν, 1804–76)  ήταν Γαλλίδα ρομαντική μυθιστοριογράφος, μια από τις πρώτες Γαλλίδες συγγραφείς που δημιούργησε διεθνή φήμη. Έγινε γνωστή για τη συμπεριφορά της, την εντελώς ασυνήθιστη για μια γυναίκα εκείνη την εποχή. Τάχθηκε υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών, επέκρινε την τελετή του γάμου, κάπνιζε πίπα, φορούσε αντρικά ρούχα και πολέμησε ενάντια στις προκαταλήψεις μιας συντηρητικής κοινωνίας. Η Σάνδη ήταν φίλη του Ντελακρουά για πολλά χρόνια, αν και ο ζωγράφος δεν εκτιμούσε ιδιαίτερα το έργο της. Η λογοτέχνης γνώρισε τον Σοπέν το 1836 και από το 1838 είχε σχέση μαζί του για δέκα χρόνια, μέχρι δύο χρόνια πριν πεθάνει ο Σοπέν. Πολλά από τα καλύτερα έργα του συνθέτη δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια αυτών των δέκα ετών. Αν και η σχέση τους ξεκίνησε ως ερωτική, η κακή υγεία του Σοπέν (που περιγράφεται στο αυτοβιογραφικό έργο «Χειμώνας στη Μαγιόρκα» της Σάνδη) με τον καιρό άλλαξε τον ρόλο της σε εκείνον της φροντίστριας του συνθέτη. Η Σάνδη σύστησε τον Ντελακρουά στον Σοπέν το 1838 και οι δύο άνδρες παρέμειναν στενοί φίλοι μέχρι τον θάνατο του συνθέτη.

Το διπλό πορτρέτο του Φρεντερίκ Σοπέν και της Γεωργίας Σάνδη ήταν ένας ημιτελής πίνακας, λάδι σε καμβά, του 1838 από τον Ντελακρουά. Έδειχνε τον Πολωνό συνθέτη να παίζει πιάνο, ενώ η συγγραφέας Γεωργία Σάνδη κάθεται στα δεξιά του, ακούγοντας και ράβοντας (αγαπημένη της δραστηριότητα). Οι δυο τους ήταν εραστές εκείνη την εποχή, και οι δύο τους ήταν στενοί φίλοι του ζωγράφου. Είναι γνωστό ότι ο Ντελακρουά δανείστηκε ένα πιάνο για να ζωγραφιστεί το έργο στο ατελιέ του. Το τμήμα του καμβά με τη Σάνδη  γενικά θεωρείται πιο ενδιαφέρον, επειδή η αρχική του μορφή προοριζόταν ως αντίστιξη στο πορτρέτο του Σοπέν, όχι ως αυτόνομο έργο. Ως εκ τούτου, αντιβαίνει σε πολλές συμβάσεις της προσωπογραφίας. Ήταν σύνηθες σε πίνακες σε μέγεθος προτομής του 19ου αιώνα το θέμα να είναι σε μεγάλο βαθμό στατικό, αλλά εδώ εμφανίζεται η Σάνδη να αντιδρά στη μουσική που παίζει ο Σοπέν και να είναι σαφώς σε κίνηση και ενεργητική στα συναισθήματά της.

Σύγχρονη υποθετική ανακατασκευή του πίνακα του Ντελακρουά από έναν άγνωστο καλλιτέχνη.

Το πορτρέτο παρέμεινε στο στούντιο του Ντελακρουά μέχρι τον θάνατό του. Λίγο μετά, κόπηκε σε δύο ξεχωριστά έργα, Σήμερα το πορτρέτο του Σοπέν στεγάζεται στο Λούβρο στο Παρίσι, ενώ το πορτρέτο της Σάνδη στο Μουσείο Ordrupgaard της Κοπεγχάγης.

STRÁNKA NENALEZENA: Πρελούδιο έργο 45 του Φρεντερίκ Σοπέν

Το τελευταίο πρελούδιο, λοιπόν,  γεννημένο εξ ολοκλήρου από το πνεύμα του αυτοσχεδιασμού, περιέχει ευρείας έκτασης  μπάσα και εξαιρετικά εκφραστικές και αποτελεσματικές χρωματικές διαμορφώσεις σε μια μάλλον ομοιόμορφη θεματική βάση. Ξεκινά με ένα απαλό, μελαγχολικό θέμα, του οποίου η κυρίως ανοδική συνοδεία μάς αποκαλύπτει μια ζοφερή μελωδική υφή και τη βαθιά ονειρική ατμόσφαιρα του έργου, όπου ο συνθέτης επιτρέπει μερικές φορές στο φως του ήλιου να εισχωρήσει, όπως όταν το θέμα παίζεται για δεύτερη φορά και ανθίζει σε ελπιδοφόρα χαρά.

Πιερ Εμίλ Κορνιγιέ: Πορτρέτο του πιανίστα και συνθέτη Αλφρέντ Κορτό (1911).

Ακούμε πρώτα την ερμηνεία του Γάλλου πιανίστα Αλφρέντ Κορτό (1877-1962), ηχογραφημένη το 1949. Ο Σοπέν του Κορτό πλημμυρίζει από έκσταση, διακινδύνευση, ιδιοσυγκρασιακό rubato ήτοι ελαστικότητα και ελευθερία του ρυθμού, χωρίς όμως ο ρυθμός να χάνει την τελειότητά του, ύψιστη προβολή της μελωδίας και απεριόριστες αποχρώσεις. Όπως οι περισσότεροι πιανίστες της γενιάς του, ο Κορτό βγάζει εσωτερικές φωνές από την παρτιτούρα, προσθέτει μπάσες οκτάβες κατά βούληση και δεν συγχρονίζει πάντα τα χέρια του· ωστόσο χρησιμοποιεί αυτές τις  ιδιορρυθμίες για συγκεκριμένους χρωματιστικούς και εκφραστικούς σκοπούς.

ΣΟΠΕΝ Πρελούδιο σε ντο δίεση ελάσσονα, έργο 45. Στο πιάνο ο Αλφρέντ Κορτό.mp3

Τώρα η μαγευτική ερμηνεία του Κροάτη πιανίστα Ίβο Πογκορέλιτς που παίζει το εν λόγω πρελούδιο πολύ αργά, αναδεικνύοντας την υπέροχη εσωτερική ομορφιά των αρμονιών σε αυτό.

ΣΟΠΕΝ Πρελούδιο σε ντο δίεση ελάσσονα, έργο 45. Στο πιάνο ο Ίβο Πογκορέλιτς.mp4

Mετά το τελευταίο πρελούδιο, μπορούμε να αφεθούμε στα 24 πρελούδια, έργο 28, του Σοπέν στο διαδραστικό περιεχόμενο τύπου H5P από τα «Ενεργά εργαλεία» του ηλεκτρονικού χαρτοφυλακίου του μαθήματός μας.

https://eclass.uoa.gr/modules/h5p/index.php?course=MED2135