Μάθημα : ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ & ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

Εντουάρ Μανέ: Chez le père Lathuille – Στου "Πατέρα Λατουίγιε", 1879.

Στο καταπράσινο και γαλήνιο σκηνικό του κήπου του εστιατορίου  «Chez le père Lathuille», ένας νεαρός άντρας φλερτάρει μια νεαρή γυναίκα. Το έργο, λόγω της απαλότητας του φωτός και των χρωμάτων του, είναι εμβληματικό των πολλών σκηνών που ζωγράφισε ο Μανέ να διαδραματίζονται σε ένα καφέ ή εστιατόριο. Αυτή η συγκρατημένη, καθημερινή σκηνή απεικονίζει μια μετριοπαθή έκφραση πόθου· όμως το πάθος του ζευγαριού διαφαίνεται από τα βαθιά τους βλέμματα και τη θέση του σώματός τους. Το μοντέλο για τον νεαρό ήταν ο γιος της ιδιοκτήτριας του εστιατορίου και για τη νεαρή γυναίκα, μοντέλα ήταν δύο διαφορετικές γυναίκες.

.

Ο Φρεντερίκ Σοπέν συνέθεσε τα κομμάτια που έμελλε να γίνουν τα «Πρελούδια για πιάνο, έργο 28» (https://eclass.uoa.gr/modules/h5p/index.php?course=MED2135), στα μισά της δεκαετίας του 1830, ολοκληρώνοντας και δένοντας το σύνολό τους στη Μαγιόρκα το φθινόπωρο του 1838. Ο συνθέτης είχε φύγει από την Πολωνία το 1831, ύστερα από μια αποτυχημένη εξέγερση που στόχευε να αποτρέψει την προσάρτηση της χώρας στη Ρωσική Αυτοκρατορία. Εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου έγινε γρήγορα γνωστός στους διανοούμενους κύκλους. Η υγεία του όμως, που ποτέ δεν ήταν καλή, κλονίστηκε περαιτέρω από τη φυματίωση. Το ταξίδι στη Μαγιόρκα, με τη σύντροφό του Ωρόρ Ντυπέν (τη συγγραφέα που έγραφε με το ψευδώνυμο Γεωργία Σάνδη, βλ. και ανάρτηση 7^ης 1. 2025) και τα παιδιά της, είχε ως στόχο να κατευνάσει τη νόσο του, αλλά ο κατά κανόνα ηλιόλουστος καιρός του νησιού, εκείνες τις μέρες, είχε γίνει σταθερά βροχερός. Ωστόσο, ο Σοπέν αξιοποίησε τον χρόνο μακριά από τους παρισινούς κύκλους για να γράψει τα τελευταία πρελούδια και να τα εντάξει σε ένα δεμένο, αν και όχι απολύτως συνεκτικό, σύνολο. Το έργο 28 κυκλοφόρησε το 1839 με μεγάλη επιτυχία.

Το Πρελούδιο αρ. 4 είναι γραμμένο στη μι ελάσσονα, ωστόσο στα περισσότερα από τα 25 μέτρα του αποφεύγεται ο σαφής προσδιορισμός της τονικότητας. Αρχίζει με μια απλή μελωδία του δεξιού χεριού· κατόπιν,  η απομάκρυνση από τη μι ελάσσονα γίνεται σχεδόν απελπισμένα, για τρία κλιμακωτά μέτρα, που μας αρπάζουν για λίγο μακριά από την κυρίως μελωδία. Όταν η μελωδία επιστρέφει, το αριστερό χέρι αποφεύγει με κάθε τρόπο να ακουμπήσει την τελική τριάδα της μι ελάσσονος, προσφέροντας δυο φορές παραπλανητικές κατέντζες. Ύστερα, ακούμε ένα οδυνηρά σιωπηλό μέτρο και, τέλος, μια απρόθυμη, νεκρική αντήχηση της μι ελάσσονος με όλη της την τραγική οριστικότητα.

Το Πρελούδιο αρ. 6 σε σι ελάσσονα («Καμπάνες που χτυπούν»)  είναι ένα από τα πιο διάσημα έργα του Σοπέν. Το αριστερό χέρι είναι εδώ αυτό που μας μεταφέρει την υποβλητική  μελωδία με τρόπο βαθύ, πλούσιο και γεμάτο, όπως ένα βιολοντσέλο. Ο Σοπέν ήταν γνωστό ότι θαύμαζε το βιολοντσέλο για τους πλούσιους και γεμάτους τόνους του. Η Γεωργία Σάνδη έγραψε ότι «αυτό το πρελούδιο βυθίζει την ψυχή σε τρομακτική κατάθλιψη». Ο πιανίστας Αλφρέντ Κορτό εξήρε τη νοσταλγική και απλά λυπητερή ατμόσφαιρα του κομματιού, η επωνυμία του οποίου πιθανότατα προήλθε από το γεγονός ότι το κομμάτι παίχτηκε στην κηδεία του συνθέτη.

Απολαμβάνουμε τα δύο αυτά πρελούδια στις ερμηνείες δύο εξαίρετων καλλιτεχνών· πρώτα η βαθιά γνήσια σεμνότητα του Ρώσου Βλαντιμίρ Ασκενάζι και ύστερα η λεπτή ενδοσκοπική πνευματικότητα του Ουκρανού Σβιατοσλάβ Ρίχτερ.

Φ. Σοπέν 4ο πρελούδιο σε μι ελάσσονα & 6ο πρελούδιο σε σι ελάσσονα από το έργο 28. Βλαντιμίρ Ασκενάζι,1980.mp4

Φ. Σοπέν 4ο πρελούδιο σε μι ελάσσονα & 6o πρελούδιο σε σι ελάσσονα από το έργο 28. Σβιατοσλάβ Ρίχτερ,1979.mp3

Φραντσέσκο Άγιετς: To φιλί , 1859

Αίσθημα παλμών της καρδιάς και βαθιοί αναστεναγμοί λαχτάρας. Στην καρδιά του πίνακα, ένα μη αναγνωρίσιμο ζευγάρι σε ένα παθιασμένο φιλί. Η γυναικεία μορφή γέρνει προς τα πίσω, ώστε να φιλήσει καλύτερα τον αγαπημένο της, καθώς τον αγκαλιάζει προς τα πάνω. Ο άντρας τη γειώνει με το κορμί του και καλύπτει το πρόσωπό της, καθώς φιλιούνται. Το ένα πόδι του είναι σε ένα σκαλοπάτι, υπονοώντας ότι πρόκειται για ένα φιλί αποχαιρετισμού, οπότε αυτός μπορεί να φύγει ανά πάσα στιγμή.

Αυτός ο πίνακας του Ιταλού καλλιτέχνη Φραντσέσκο Άγιετς (Francesco Hayez) είναι το πιο διάσημο έργο του και εκφράζει τέλεια τον ιταλικό ρομαντισμό, αλλά μπορεί επίσης να έχει μια πολιτική χροιά, δείχνοντας τον πατριωτισμό και την σπουδαιότητα του Risorgimento - του ιταλικού ενωτικού κοινωνικού και πολιτικού κινήματος του 19ου αιώνα. Πάντως,  όποιος κι αν είναι ο λόγος της επικείμενης φυγής του άντρα, η αγχώδης ένταση του πάθους πίσω από το φιλί μεταδίδεται εύκολα, τοποθετώντας τον πίνακα στα πιο ρομαντικά έργα τέχνης για τον έρωτα.

Ο  Ρώσος Αλεξάντρ Νικολάεβιτς Σκριάμπιν (1871-1915) υπήρξε ένας από τους πιο καινοτόμους και αμφιλεγόμενους πρώιμους μοντέρνους συνθέτες.  Θεωρείται ο κυριότερος εκπρόσωπος του ρωσικού συμβολισμού στη μουσική, με συνθέσεις πλούσιες σε μεταφυσικές και μυστικιστικές αναφορές, που εκφράζουν τα θεοσοφικά του πιστεύω, ενώ χαρακτηρίζονται από έναν άκρατο ερωτισμό. Αρχικά επηρεασμένος από τον Φρεντερίκ Σοπέν (όπως θα αντιληφθούμε στις δύο παρακάτω σπουδές του Σκριάμπιν για πιάνο), το ύφος του εξελίχθηκε σε πιο προσωπικό, καθώς οι φιλοσοφικές και μυστικιστικές ιδέες του απέκτησαν εξέχουσα θέση, οικοδομώντας μια ακραία μεταφυσική, με ιδιοφυή όμως τρόπο. Ταυτιζόμενος με τον υπεράνθρωπο του Νίτσε, ως απόλυτος δημιουργός, ήθελε να φτάσει, μέσα από την έκσταση, στη συγχώνευση με τον κόσμο, να κάνει να ηχήσει η τελική συγχορδία της ανθρώπινης φυλής σε συμφιλίωση με το πνεύμα!  Όσο ανέπτυσσε τις προσωπικές του θεωρίες γινόταν αρμονικά πιο τολμηρός στα έργα του για πιάνο. Χρησιμοποιούσε συγχορδίες πετυχαίνοντας αυτό που ονομάστηκε «ιμπρεσιονιστική ατονικότητα». Η εμμονή του σε «έξω – μουσικές» ιδέες τείνει να αποσπάσει την προσοχή από την αναμφισβήτητα εξαίρετη ποιότητα της μουσικής του. 

Δύο σπουδές του Σκριάμπιν σε ελάσσονες κλίμακες σε διάφορες ερμηνείες του Ουκρανού πιανίστα Βλαντιμίρ Χόροβιτς με τον υφέρποντα σαγηνευτικό ερωτισμό του τόνου του (εμφανούς στην ερμηνεία της σπουδής  σε ντο δίεση ελάσσονα) πίσω από την βιρτουόζικη, ηλεκτρισμένα δυναμική τεχνική του με τα χαρακτηριστικά κρουστικά εφέ (εμφανή στην ερμηνεία της  σπουδής  σε ρε δίεση ελάσσονα).

A. Σκριάμπιν Σπουδές σε ντο δίεση ελάσσονα αρ. 1 από το έργο 2 και σε ρε δίεση ελάσσονα αρ. 12 από το έργο 8. Στο πιάνο ο Β. Χόροβιτς.mp4

A. Σκριάμπιν Σπουδές σε ντο δίεση ελάσσονα αρ. 1 από το έργο 2 και σε ρε δίεση ελάσσονα αρ. 12 από το έργο 8. Στο πιάνο ο Β. Χόροβιτς.mp3

ΤΑΞΙΔΙΑ ΑΣΤΑΤΑ

Σε ελάσσονα κλίμακα λυπητερή,

απ’ το φθινόπωρο στην άνοιξη

το δικό μου τίποτα

στου σταθμού πέρασε την απέναντι πλευρά

του αποχαιρετισμού σου το είναι ν’ απαντήσει.

Υπήρχες;

Σε ελάσσονα κλίμακα αγχώδη,

πάνω στη φωτερή τη ρόδα,  

απ’ τ’ όνομά σου το θάλπος στην οθόνη θα προσμένω

του νου μου το κενό να αναιρέσει

πριν  στου σύθαμπου την καταχνιά χαθώ.

Θα υπάρχεις;

Σε ελάσσονα κλίμακα μυστηριώδη,

αλλιώτικο των πουλιών το πρωινό τραγούδι ακούγεται να σμίγει

ως την απαλή της άνοιξης εσπέρα

με της χαμένης της Καρυάτιδας των αδελφών τον θρήνο

το βλέμμα μου να λαχταρά το σώμα σου ν’ αγγίξει.

Υπάρχεις.

                                          Ρωμαϊκό μαρμάρινο σύμπλεγμα δύο εραστών (2ος αιώνας μ.Χ.)