Μάθημα : ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ & ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

"Η Άνοιξη – La Primavera", επίσης γνωστή ως "Η Αλληγορία της Άνοιξης" είναι ένα έργο τέμπερας μεγάλων διαστάσεων (203x314 εκ.) του διακεκριμένου καλλιτέχνη της Ιταλικής Αναγέννησης, Σάντρο Μποτιτσέλι  και χρονολογείται περίπου το 1478 μ.Χ. Ο πασίγνωστος αυτός και εμβληματικός της άνοιξης πίνακας εκτίθεται σήμερα στην Πινακοθήκη Ουφίτσι στη Φλωρεντία.

Φαίνεται ότι πηγή έμπνευσης του Μποτιτσέλι είναι ένα απόσπασμα από το ποίημα του Ρωμαίου Λουκρήτιου "Για τη φύση των πραγμάτων", έκτασης 7.415 στίχων όπου περιγράφει τη φυσική φιλοσοφία του Επίκουρου. Στο βιβλίο V και στον στίχο 737 ο Λουκρήτιος περιγράφει τον ερχομό της Άνοιξης, όπως τον βλέπουμε στον πίνακα.

Έρχεται η Άνοιξη, ακολουθεί η Αφροδίτη που την αναγγέλει,

του Έρωτα η φτερωτή μορφή, στου Ζέφυρου βαδίζοντας τ΄αχνάρια

η ανθοφόρα μάνα και θεά, η Φλώρα, στρώνει ολόγυρα λουλούδια,

πολύχρωμους εξαίσιους ανθούς κι αρώματα στον δρόμο που περνάνε.

Με βάση την ευρέως αποδεκτή θεωρία, βρισκόμαστε σε ένα σκιερό άλσος, πιθανόν πορτοκαλεώνα (που μπορεί να αντικατοπτρίζει το γεγονός ότι η οικογένεια των Μεδίκων είχε υιοθετήσει την πορτοκαλιά ως οικογενειακό σύμβολο), πλούσιο σε βλάστηση με θάμνους και φρούτα. Κάτω από τον γαλάζιο ουρανό εμφανίζονται εννέα φιγούρες συμμετρικά τοποθετημένες, ενώ το έδαφος είναι λιβάδι με πλούσια συλλογή από λουλούδια (Έχουν αναγνωριστεί πάνω από 90 διαφορετικά είδη λουλουδιών από βοτανολόγους, κυρίως από είδη που ανθίζουν στην περιοχή).

Διαβάζοντας τον πίνακα από δεξιά προς τα αριστερά βλέπουμε:

Τον θεό Ζέφυρο - δυτικό άνεμο να φυσά ελαφρά και να κυνηγά και να κρατά στα χέρια του μια γυναικεία φιγούρα, τη νύμφη Χλωρίδα.

Τη θεά των λουλουδιών και της  Άνοιξης, Φλόρα. Είναι η ίδια η νύμφη Χλωρίδα, η οποία έχει πλέον ενωθεί με τον άνεμο και έχει ανθίσει, μεταμορφωμένη σε Φλόρα. Η μεταμόρφωση υποδηλώνεται από τα λουλούδια που βγαίνουν από το στόμα της Χλωρίδας. Η Φλόρα σκορπά τα λουλούδια που συγκέντρωσε στο φόρεμά της, συμβολίζοντας την άνοιξη και τη γονιμότητα.

Στο μέσον η ρωμαϊκή θεά Αφροδίτη που προστατεύει και φροντίζει για τον θεσμό του γάμου, στέκεται μπροστά από θάμνο μυρτιάς και επιβλέπει τα γεγονότα.

Ο μικρός θεός Έρωτας πετά πάνω από τη θεά μητέρα του με δεμένα τα μάτια του και σκοπεύει με το τόξο του και εκτοξεύει τα βέλη της αγάπης του προς τις Τρεις Χάριτες.

Είναι οι τρεις γυναικείες φιγούρες που λικνίζονται απαλά και φορούν πέπλα με τα χρώματα της οικογενείας των Μεδίκων καθώς και χαρακτηριστικά στολίδια, αντιπροσωπεύουν δε, τις γυναικείες αρετές της Αγνότητας, της Ομορφιάς και της Αγάπης.

Ο θεός Ερμής τελευταίος αριστερά έχει υψώσει το κηρύκειο και, για να έρθει η άνοιξη, διώχνει τα σύννεφα που εμφανίζονται, τα οποία θα μπορούσαν να σκοτεινιάσουν τον πίνακα.

Είναι γενικά αποδεκτό ότι πρόκειται για αλληγορία. Επιγραμματικά μπορούμε να σημειώσουμε μερικές θεωρίες οι οποίες έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς από διάφορους κριτικούς και ιστορικούς τέχνης:

• Πρόκειται για μία περίτεχνη μυθολογική αλληγορία της άνθησης της γονιμότητας του κόσμου ( Σύμπλεγμα Ζέφυρου – Φλόρας ).
• Με δεδομένο την εποχή την οποία παραγγέλθηκε ο πίνακας πρόκειται για αλληγορία της χρυσής εποχής της ανάπτυξης Φλωρεντίας υπό τον Οίκο των Μεδίκων.
• Σαν θέμα για την εποχή του αντικατοπτρίζει μια ηθική αλήθεια με αποτέλεσμα πολλοί κριτικοί να αντιληφθούν νεοπλατωνικές θεωρήσεις.
• Επίσης κριτικοί διακρίνουν μια χριστιανική αλληγορία με κύρια πρόσωπα τις τρεις Χάριτες που ερμηνεύονται σαν Πίστη, Ελπίδα, Αγάπη, εικόνα που βγαίνει από τη Θεία Κωμωδία του Δάντη.

Ενώ είναι γενικά αποδεκτό ότι σε ένα επίπεδο ο πίνακας απεικονίζει θέματα αγάπης και γάμου, αισθησιασμού και γονιμότητας, το ακριβές νόημα του έργου συνεχίζει να συζητείται. Ευτυχώς, η εκτίμησή μας για την ομορφιά του πίνακα υπερβαίνει τις δυσκολίες μας να τον κατανοήσουμε πλήρως.

Στη δυτική μουσική, μείζονα  ονομάζεται η κλίμακα που το άκουσμά της μας παραπέμπει σε κάτι χαρούμενο ή και αισιόδοξο.

Ο Αντόνιο Βιβάλντι (1678–1741) ήταν αναμφισβήτητα μια σημαντική φυσιογνωμία όχι μόνο του ιταλικού μπαρόκ αλλά ολόκληρης της μουσικής ιστορίας. Υπήρξε πολύ ταλαντούχος βιολιστής και συνθέτης, πέθανε όμως φτωχός και μόνος. Αν και έγραψε πολλά διαφορετικά έργα, τα κοντσέρτα του ήταν εκείνα που τον έκαναν τόσο γνωστό. Του οφείλουμε μερικές από τις πιο γνωστές μελωδίες από τον κόσμο της “κλασικής” μουσικής. Μέχρι τον δέκατο ένατο αιώνα, η μουσική του Βιβάλντι δεν ήταν παρά μια υποσημείωση στα κείμενα της μουσικής ιστορίας. Μόλις το 1926, όταν βρέθηκε μια τεράστια συλλογή από παρτιτούρες στο Collegio San Marco στη βόρεια Ιταλία, η ιδιοφυΐα του αναγνωρίστηκε ξανά, και χάρη στην ευρεία διάδοση των έργων του μέσω ηχογραφήσεων, η θέση του στο πάνθεον των μουσικών γιγάντων είναι στις μέρες μας σταθερή και ασφαλής.

Το διαχρονικό αριστούργηµα του Αντόνιο Βιβάλντι «Οι Τέσσερεις Εποχές» γράφτηκε µεταξύ 1716-17. Πρόκειται για τα τέσσερα πρώτα από τα δώδεκα συνολικά κοντσέρτα που έγραψε ο συνθέτης για βιολί, ορχήστρα εγχόρδων και basso continuo - δηλ. όργανο ή τσέμπαλο που έπαιζε μια συνεχή μουσική γραμμή, συνεχές βάσιμο, και βοηθούσε τα μέλη της ορχήστρας να συντονίζονται μια και ακόμα δεν υπήρχαν διευθυντές ορχήστρας - µε το κάθε κοντσέρτο από αυτά να αποτελείται από τρία µέρη. Ο υπότιτλος που έδωσε στα 12 αυτά κοντσέρτα ο ίδιος ο Βιβάλντι ήταν: «Διαγωνισμός ανάμεσα στην Αρμονία και την Επινόηση».

Οι «Τέσσερεις Εποχές» ανήκουν στα έργα προγραμματικής μουσικής όπου ο συνθέτης προσπαθεί, μέσω των ηχοχρωμάτων των οργάνων της ορχήστρας, να μας πει μια ιστορία, ή να μας «ζωγραφίσει» μουσικά μια εικόνα, ή να μας αποδώσει ένα ποίημα, μια ιδέα, κ.τ.λ. Κάθε κοντσέρτο συνοδευόταν κι από πληροφορίες σχετικές με το σκηνικό και τα συμβάντα που περιγράφει η μουσική.

Ο Βιβάλντι χειροτονήθηκε ιερέας το 1703 σε ηλικία 25 ετών και σύντομα του απέδωσαν το υποκοριστικό " Il Prete Rosso (ο κόκκινος παπάς) " εξαιτίας του χρώματος των μαλλιών του∙ όμως σύντομα μετά τη χειροτόνησή του, το 1704, απαλλάχθηκε από την τέλεση της Θείας Λειτουργίας εξαιτίας της επιδείνωσης της υγείας του. Ο «κόκκινος παπάς» εµπνεύστηκε ένα κοντσέρτο για κάθε εποχή του χρόνου, γράφοντας στην παρτιτούρα τους και ένα αντίστοιχο σονέτο, µε το τελικό αποτέλεσµα να αποτελεί ένα από τα πλέον αναγνωρίσιµα και δηµοφιλή έργα στην ιστορία της µουσικής. Για την εποχή του το έργο αποτέλεσε µία µουσική επανάσταση, όχι µόνο λόγω των σονέτων του, που συνδέονται απόλυτα µε τη µουσική αποτελώντας ένα πρώιµο είδος προγραµµατικής µουσικής, αλλά και µε την ευφυή απόδοση διαφόρων ήχων της φύσης, όπως το µουρµούρισµα των ρυακιών, τα κελαηδίσµατα των πουλιών, το βουητό των εντόµων, τις γιορτές των χωρικών ή µια ξαφνική καταιγίδα. Ο Βιβάλντι, ως ένας µεγάλος δάσκαλος και βιρτουόζος του βιολιού και ο ίδιος, δίνει την ευκαιρία στο σόλο βιολί να λάµψει κυριολεκτικά µέσα από τη χαρακτηριστική τεχνική της γραφής του.

Αντόνιο Βιβάλντι: «Οι τέσσερεις εποχές», 4 κοντσέρτα για βιολί και ορχήστρα εγχόρδων, έργο 8

Κοντσέρτο αρ.1 σε µι µείζονα, έργο 8, RV 269 “H Άνοιξη”

«Η Άνοιξη» ή «La primavera» ξεκινά με τη διαύγεια και την ευκρίνεια μιας τυπικής άνοιξης, συνοδευόμενη από χορωδίες πουλιών και ρευμάτων. Απειλείται από μια ξαφνική καταιγίδα, αλλά τα πουλιά που τραγουδούν σύντομα ανακτούν την κυριαρχία. Κατόπιν,  στο 2^ο μέρος, σε ένα ανθόσπαρτο λιβάδι, µε τα φυλλώδη κλαδιά να θροΐζουν απαλά πάνω του, κοιµάται ο βοσκός µε τον πιστό του σκύλο πλάι. Το κοντσέρτο τελειώνει με έναν ζωντανό εξοχικό χορό, με κατοίκους να γιορτάζουν την επιστροφή της πανίδας και της χλωρίδας μετά από έναν σκληρό χειμώνα.

Από ηχογράφηση του 1984 ακούμε την «Άνοιξη» του Βιβάλντι με το Μπαρόκ Σύνολο του Ντρότνινγκχολμ σε όργανα της εποχής του Βιβάλντι και τον Νιλς Έριχ Σπαρφ  στο μπαρόκ βιολί, ο οποίος αιχμαλωτίζει το πνεύμα της ποίησης του Βιβάλντι στο παίξιμό του. Η τελειότητα του τονισμού και της ισορροπίας και η λεπτή αίσθηση του ρυθμού αποδεικνύουν την καθαρή ποιότητα των μουσικών του εν λόγω ορχηστρικού συνόλου. Η μουσική αφήνεται να αναπνεύσει και δεν φαίνεται ποτέ βιαστική με "τσιριχτά" βιολιά, όπως συμβαίνει δυστυχώς συχνά  σε πολλές άλλες ηχογραφήσεις του έργου με όργανα εποχής.

1o μέρος: Allegro (ζωντανά, χαρούμενα και άρα γρήγορα)

Ήρθε ξανά η Άνοιξη! Τα πουλιά γιορτάζουν τον ερχοµό της µε χαρούµενα τραγούδια και το αγέρι χαϊδεύει απαλά το µουρµούρισµα των ρυακιών. Καταιγίδες, προάγγελοι της Άνοιξης, βρυχώνται, καθώς ρίχνουν το σκοτεινό τους µανδύα στον ουρανό, ώσπου αποµακρύνονται σβήνοντας µέσα στη γαλήνη, για να ακουστεί ξανά το γοητευτικό τραγούδι των πουλιών.

1o μέρος Allegro.mp3

2o μέρος: Largo (πλατύ τέμπο, αργά μεγαλόπρεπα)

Το 2ο μέρος, λάργκο, είναι μια μακριά, τρυφερή μελωδία για σόλο βιολί με συνοδεία εγχόρδων. Ζωγραφίζει κυριολεκτικά την ειρηνική σκηνή ενός βοσκού με τον σκύλο του, που μισοκοιμάται κάτω από μερικά δέντρα. Το υπέροχο αυτό σκυλί που ακούμε να γαβγίζει στο μέρος αυτό της "Άνοιξης" είναι ένα παράδειγμα εικόνας μέσα απ’ τη μουσική.

2o μέρος Largo.mp3

3o μέρος:  Allegro (ζωντανά, χαρούμενα και άρα γρήγορα)

Υπό τους γιορτινούς ήχους του άσκαυλου (πνευστό μουσικό όργανο που αποτελείται από έναν ασκό και δύο αυλούς), οι Νύµφες και οι βοσκοί χορεύουν κάτω από τον λαµπερό θόλο της Άνοιξης.

3o μέρος Allegro.mp3