Μάθημα : ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ & ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

Εντουάρ Κορτές: Η αγορά λουλουδιών της Μαντλέν.

 Ο Εντουάρ Λεόν Κορτές γεννήθηκε στο Λανί, λίγα μίλια ανατολικά του Παρισιού, στις 26 Αυγούστου 1882. Ήταν μια συναρπαστική εποχή:  η τέχνη, η λογοτεχνία, η μουσική και η πολιτική σκέψη έφτασαν στο απόγειο της δημιουργικότητάς τους, επιτρέποντας σε νέες σχολές καλλιτεχνικής έκφρασης να εξελιχθούν. Με αυτή την αναζωογονημένη στάση απέναντι σε νέους τρόπους θεώρησης της τέχνης, πειραματιζόμενος με το χρώμα, το βάθος και την προοπτική, ο Εντουάρ Κορτές γοητεύτηκε από την ιδέα να γίνει επαγγελματίας ζωγράφος. Σε νεαρή ηλικία, 17 ετών, ο Κορτές ξεκίνησε επίσημες σπουδές στην Ecole des Beaux-Arts στο Παρίσι και για πέντε χρόνια επέκτεινε τους ορίζοντές του στους τομείς της κλασικής και ιμπρεσιονιστικής τέχνης. Μέλος της Εταιρείας Γάλλων Καλλιτεχνών και έκανε το ντεμπούτο του στο Παρίσι το 1907, ένα στυλ που θεωρούνταν μια ανάσα φρέσκου αέρα και εξαιρετικά ατομικό.  Τα παρισινά θέματα του Κορτές μου φέρνουν στον νου τη μουσική του Ερίκ Σατί.

Σαντιάγο Ρουσινιόλ: Ένας μποέμ: ο Eρίκ Σατί στο εργαστήρι του (1891).

Ο Ερίκ Σατί (Ονφλέρ 1866-Παρίσι 1925) είναι μυστηριώδης, φευγαλέος, ποιητής και φιλόσοφος, μείζων μουσικός του 20ου αι. Εκεί που νομίζεις ότι τον έπιασες, είναι ήδη αλλού. Στη ζωή του, εξαφανιζόταν τακτικά. Ουδείς γνώριζε πού έμενε. Συναναστρεφόταν την παριζιάνικη μουσική μπουρζουαζία –την οποία σιχαινόταν συμμετέχοντας- ζώντας μια ζωή ασκητική, πάμφτωχη, κάνοντας μαθήματα μαγειρικής στα παιδιά της γειτονιάς. Όντας ταυτόχρονα κομουνιστής, ντανταϊστής, μποέμ και θαμώνας σε κακόφημα στέκια. Ο Σατί, σε αντίθεση με τους συγχρόνους του, δεν αλέστηκε στο μύλο της ακαδημαϊκής εκπαίδευσης. Η μουσική του δεν μοιάζει με καμία άλλη.

Οι Gnossienne είναι επτά συνθέσεις για πιάνο γραμμένες από τον Γάλλο συνθέτη Ερίκ Σατί κατά τον 19ο αιώνα. Το έργο αυτό είναι ιδιαίτερα γνωστό για το ελεύθερο μέτρο του, την πειραματική διάθεση του δημιουργού του, τον ρυθμό και την αρμονική δομή του. Mε τις σύντομες, παιχνιδιάρικες και επαναληπτικές συνθέσεις του ο Eρίκ Σατί προκάλεσε, με την εκκεντρικότητα και την έλλειψη επιτήδευσης της μουσικής του, το οριστικό ρήγμα με τον Ρομαντισμό του 19ου αιώνα, ενώ το αντισυμβατικό του ύφος συνέβαλε στη δημιουργία μεταγενέστερων ρευμάτων, κυρίως του μινιμαλισμού. Ακούμε την 1^η Gnossienne σε μεταγραφή για κλασική κιθάρα.

1η Gnossienne (Μεταγραφή για κιθάρα από τον Πέδρο Χενρίκες ντα Σίλβα) Παίζει κιθάρα ο Πάμπλο Σαϊνθ-Μπιγιέγας.mp3

Ο Ερίκ Σατί,  μόλις 22 ετών το 1888, δουλεύει πιανίστας στο καμπαρέ «Μαύρος Γάτος» της Μονμάρτρης και συνθέτει τρία έργα για πιάνο, συνολικής διάρκειας 10 λεπτών, (που έμελλε να γίνουν τα πιο γνωστά του) «Οι Τρεις Γυμνοπαιδίες - Les Trois Gymnopédies», ανακαλώντας την ετήσια γιορτή των Σπαρτιατών, «Γυμνοπαιδίαι»· επρόκειτο μάλλον για το τελευταίο στάδιο της αγωγής στη Σπάρτη, όπου γυμνοί έφηβοι και γυμνά παιδιά για 10 ημέρες εκτελούσαν γυμναστικές ασκήσεις, αναπαριστώντας ρυθμικά κινήσεις της πάλης προς τιμή του Απόλλωνα. Είναι εντυπωσιακό πως ένας Γάλλος πιανίστας σε ηλικία μόνο 22 ετών γνώριζε την Ελληνική Ιστορία.

Για έναν Έλληνα αναγνώστη η λέξη “gymnopédies”, όσο παράξενη κι αν φανεί, δεν αφήνει πολλά περιθώρια παρανόησης. Κατά πάσα πιθανότητα θα πει κανείς πως πρόκειται για κάτι σχετικό με γυμνά παιδιά· οι ιστορικές πληροφορίες απλώς θα έρθουν να επιβεβαιώσουν την αρχική του αίσθηση και να την καθορίσουν επακριβώς: «Αι Γυμνοπαιδίαι» ήταν ετήσια γιορτή στη Σπάρτη προς τιμήν του θεού Απόλλωνα, στην οποία μετείχαν γυμνά παιδιά. Αυτοί οι «λυρικοί χοροί αυστηρού και βαρέος ρυθμού», όπως αντιγράφει από έναν ταξιδιωτικό οδηγό της Ελλάδας ο Γιώργος Σεφέρης στην αρχή της δικής του Γυμνοπαιδίας, τελούνταν και στη δωρική αποικία της αρχαίας Θήρας, στο βουνό πάνω από το Καμάρι, στον ανασκαμμένο οικισμό υπάρχει και η «Πλατεία των Γυμνοπαιδιών».

Για έναν Γάλλο από την άλλη μεριά η λέξη gymnopédies αφήνει τη φαντασία να πλανηθεί ελεύθερη σε πολλές ερμηνείες: και αν το πρώτο συνθετικό (gymno-pédies) θυμίζει μόνο λέξεις όπως η «γυμναστική» (gymnastique), το δεύτερο, (gymno-pédies) μπορεί να θυμίσει την «παιδαγωγική» (pédagogique) ή την «εγκυκλοπαίδεια» (encyclopédie)· και σίγουρα το λατινικό «πόδι» (pes-pedis).

Και ένας Έλληνας ωστόσο που απλώς θα ακούσει τη λέξη «γυμνοπαιδία» χωρίς να τη δει γραμμένη έχει και αυτός ποικίλες δυνατότητες ερμηνείας: εκτός από τα «παιδιά» εύκολα μπορεί να τη συνδέσει με την «παιδεία»· και αν πάλι τη δει γραμμένη με κεφαλαία, κάλλιστα μπορεί να την μπερδέψει με την «παιδιά».

Η 1η Γυμνοπαιδία με τον πιανίστα Πασκάλ Ροζέ.mp4

Γυμνοπαιδία A΄, Σαντορίνη

Σκύψε ἄν μπορεῖς στή θάλασσα τή σκοτεινή ξεχνώντας
τόν ἦχο μιᾶς φλογέρας πάνω σέ πόδια γυμνά
πού πάτησαν τόν ὕπνο σου στήν ἄλλη ζωή τή βυθισμένη.Γράψε ἄν μπορεῖς στό τελευταῖο σου ὄστρακο
τή μέρα τ' ὄνομα τὀν τόπο
καί ρίξε το στή θάλασσα γιά νά βουλιάξει.Bρεθήκαμε γυμνοί πάνω στήν ἀλαφρόπετρα
κοιτάζοντας τ' ἀναδυόμενα νησιά
κοιτάζοντας τά κόκκινα νησιά νά βυθίζουν
στόν ὕπνο τους, στόν ὕπνο μας.
Ἐδῶ βρεθήκαμε γυμνοί κρατώντας
τή ζυγαριά πού βάραινε κατά τό μέρος
τῆς ἀδικίας.

Φτέρνα τῆς δύναμης θέληση ἀνίσκιωτη λογαριασμένη ἀγάπη
στόν ἥλιο τοῦ μεσημεριού σχέδια πού ὡριμάζουν,
δρόμος τῆς μοίρας μέ τό χτύπημα τῆς νέας παλάμης
στήν ὠμοπλάτη·
στόν τόπο πού σκορπίστηκε πού δέν ἀντέχει
στόν τόπο πού ἦταν κάποτε δικός μας
βουλιάζουν τά νησιά σκουριά καί στάχτη. Bωμοί γκρεμισμένοι
κι οἱ φίλοι ξεχασμένοι
φύλλα τῆς φοινικιᾶς στή λάσπη.

Ἄφησε τά χέρια σου ἄν μπορεῖς, νά ταξιδέψουν
ἐδῶ στήν κόχη τοῦ καιρού μέ τό καράβι
πού ἄγγιξε τόν ὁρίζοντα.
Ὅταν ὁ κύβος χτύπησε τήν πλάκα
ὅταν ἡ λόγχη χτύπησε τό θώρακα
ὅταν τό μάτι γνώρισε τόν ξένο
καί στέγνωσε ἡ ἀγάπη
μέσα σέ τρύπιες ψυχές·
ὅταν κοιτάζεις γύρω σου καί βρίσκεις
κύκλο τά πόδια θερισμένα
κύκλο τά χέρια πεθαμένα
κύκλο τά μάτια σκοτεινά·
ὅταν δέ μένει πιά οὔτε νά διαλέξεις
τό θάνατο πού γύρευες δικό σου,
ἀκούγοντας μιά κραυγή ἀκόμη καί τοῦ λύκου τήν κραυγή,
τό δίκιο σου·
ἄφησε τά χέρια σου ἄν μπορεῖς νά ταξιδέψουν
ξεκόλλησε ἀπ' τόν ἄπιστο καιρό
καί βούλιαξε,
βουλιάζει ὅποιος σηκώνει τίς μεγάλες πέτρες.