Μάθημα : ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ & ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

Επανειλημμένα έχω εκφράσει και μέσα απ’ το μάθημα αυτό ( βλ. ανάρτηση 19^ης 10. 2024  https://eclass.uoa.gr/modules/blog/index.php?course=MED2135&action=showPost&pId=2000  ) την απόλυτη αντίρρησή μου η επιτυχία στις εξετάσεις να αποτελεί τον μοχλό με τον οποίο αποκλειστικά κινείται η τριτοβάθμια εκπαίδευση (και όχι μόνο αυτή) προς το απόλυτο ζητούμενο, ήτοι την απόκτηση του τίτλου σπουδών,  μετατρέποντας τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΑΕΙ) σε Ανώτατα Εξεταστικά Κέντρα (ΑΕΚ το προτεινόμενο ακρωνύμιο…) και καθιστώντας την ομολογουμένως απαραίτητη απόκτηση πτυχίου να επιτυγχάνεται σχεδόν αποκλειστικά μέσω μιας στρατηγικής μηχανιστικής, τυπικής πιστοποίησης κατοχής ξερών γνώσεων  μια τελείως ξεχωριστή διαδικασία από την κατάκτηση ουσιαστικής γνώσης μέσω μιας συνεργατικής βιωματικής μαθητείας μαζί με κάποιους μέντορες καθηγητές. Anyway, that’s the way it goes, οπότε μαζί με την ειλικρινή ευχή μου για καλή σας δύναμη κι επιτυχία και σ’ αυτήν την εξεταστική, σας παραθέτω έξι σχετικούς ζωγραφικούς πίνακες, έναν για κάθε μάθημα στο οποίο ο φίλος ή η φίλη μας, στον τίτλο της ανάρτησης, σκοπεύει να κατέβει.

Τζον Γουίλιαμ Γουότερχαουζ: Επιπλέον Μαθήματα για Επανάληψη (1884)

Καθώς ο ερχομός των εξετάσεων βαραίνει το κλίμα στην τάξη, η δασκάλα βρίσκει τον εαυτό της να προσφέρει επιπλέον μαθήματα επανάληψης της εξεταστέας ύλης μετά το σχολείο, τα Σαββατοκύριακα και συχνά και κατά τη διάρκεια των διακοπών του Πάσχα, για να «βγει σωστά η ύλη των εξετάσεων». Ο ζωγράφος  αποτυπώνει εδώ μια τέτοια στιγμή. Υπάρχουν αρκετές ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες σε αυτόν τον πίνακα. Οι κριτικοί επισημαίνουν την έκφραση απογοήτευσης στο πρόσωπο της δασκάλας, καθώς εξηγεί κάτι που φαίνεται - αχ αυτό το ρήμα – να έχει ήδη διδάξει μερικές φορές κατά τη διάρκεια των κανονικών μαθημάτων, αναλογιζόμενη ότι μερικές από τις μαθήτριές της στην τάξη δεν της έδωσαν καμία προσοχή τότε, επειδή ίσως ήξεραν ότι η δασκάλα τους θα το ξαναδίδασκε ούτως ή άλλως σε αυτά τα επιπλέον μαθήματα. Μια άλλη λεπτομέρεια που προκαλεί σκέψη είναι η μαθήτρια με το κεφάλι στα χέρια της. Οι κριτικοί υποστηρίζουν ότι κοιμάται, καθώς πιστεύει ότι το να εμφανιστεί απλώς σε αυτά τα επιπλέον μαθήματα είναι αρκετό για να περάσει τις εξετάσεις της στο μάθημα αυτό, χωρίς ίχνος ουσιαστικής συμμετοχής στην εκπαιδευτική διαδικασία. Είναι πιθανό ότι αυτή η μαθήτρια έχει  επίσης προμηθευτεί έναν οδηγό επανάληψης – περιληψάρι – σοσάρι που λέγαμε στα δικά μου χρόνια,   που τώρα παραμένει ανέγγιχτος, αλλά που μπορεί στις εξετάσεις να αποκτήσει  μαγική δύναμη… Η προσωπική μου άποψη είναι πως αυτές οι μαθήτριες μού βγάζουν μια αίσθηση αγγαρείας, ενώ η δασκάλα τους δείχνει να ταλαιπωρείται· προφανώς δεν έχει βρει το κουμπί της επικοινωνίας για να το πατήσει. Την συμπονώ πραγματικά, αναλογιζόμενος την ανάλογη διάθεση κάποιων, ευτυχώς λίγων,  φοιτη-τών/-τριών μου που, στα μαθήματά που τους/τις κάνω, με κοιτάζουν με ένα ανάλογο κουρασμένο και βαριεστημένο βλέμμα σαν να μου λένε « Άσε ρε μεγάλε. Είναι αργά πια για μας ν’ ασχοληθούμε ουσιαστικά. Τι ζόρι τραβάς εσύ;»

                                                                                                           Ίλια Ρέπιν: Προετοιμασία για τις Εξετάσεις (1864)  

Αυτός ο πίνακας ηθογραφικής ζωγραφικής  (λάδι σε καμβά) αποτελεί αναπαράσταση του κινήματος του Ρεαλισμού, το οποίο επιδίωκε να απεικονίσει  θέματα με έναν ειλικρινή, αντικειμενικό τρόπο, συχνά εστιάζοντας σε καθημερινές σκηνές και τη ζωή των απλών ανθρώπων. Το έργο  απεικονίζει μια σκηνή από την ακαδημαϊκή ζωή, απεικονίζοντας δύο φιγούρες που ασχολούνται με αντίθετες δραστηριότητες. Στο προσκήνιο κυριαρχεί ένας νεαρός, καθισμένος σε ένα γραφείο, επικεντρωμένος στη μελέτη του. Είναι ντυμένος με μια παραδοσιακή φοιτητική στολή, με ένα χαρακτηριστικό καπέλο, που σηματοδοτεί την ακαδημαϊκή του ιδιότητα. Η στάση του σώματος και η έκφραση του προσώπου του μεταφέρουν μια αίσθηση συγκέντρωσης και ίσως μια νότα άγχους, υποδηλώνοντας τη σοβαρότητα της επικείμενης εξέτασής του. Πίσω του, μια άλλη φιγούρα νεαρού βρίσκεται ξαπλωμένη σε έναν καναπέ, εντελώς άνετα, πιθανώς έχοντάς το ρίξει στον ύπνο. Αυτή η αντιπαράθεση μεταξύ της μελετηρής επιμέλειας του καθισμένου νέου και της χαλαρής συμπεριφοράς του ξαπλωμένου εισάγει ένα στοιχείο αφηγηματικής έντασης. Θέτει ερωτήματα σχετικά με το πλαίσιο και τη σχέση μεταξύ των δύο χαρακτήρων - γιατί ο ένας είναι μελετηρός, ενώ ο άλλος είναι «χύμα»;.

Το σκηνικό είναι ένα δωμάτιο γεμάτο με φως της ημέρας, που εισχωρεί μέσα από ένα μεγάλο παράθυρο, ένα τυπικό στοιχείο στα ρεαλιστικά έργα τέχνης, που δίνει έμφαση στο παιχνίδι του φωτός και της σκιάς. Οι λεπτομέρειες του εσωτερικού, όπως η ταπετσαρία με σχέδια και τα ράφια με βιβλία και χαρτιά, αποδίδονται σχολαστικά, γειώνοντας τη σκηνή σε έναν συγκεκριμένο χρόνο και τόπο.  Ένα μικρό σκυλί βρίσκεται στο πάτωμα, συμβάλλοντας περαιτέρω στην αίσθηση της οικειότητας και στην καθημερινή φύση της σκηνής αυτής. Η προσοχή στη λεπτομέρεια και η απεικόνιση αυτής της ήσυχης στιγμής ακαδημαϊκής προσπάθειας αντανακλούν την ικανότητα του Ρέπιν να αποτυπώνει την ουσία του κοινωνικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος της εποχής.

Προσωπικά όμως την προσοχή μου τραβάει η κοπέλα στο απέναντι παράθυρο που φαίνεται να χαμογελά στον μελετηρό νεαρό. Μην ξεχνάμε πως τα νιάτα (κάθε ηλικίας) κι ο έρωτας πάνε χέρι-χέρι, μην το ξεχνάτε αυτό.

Λεονίντ Οσιπόβιτς Παστερνάκ:  Τη νύχτα πριν τις Εξετάσεις (1895)

Tο έργο είναι μια απεικόνιση  νεανικής έντασης και  πνευματικής προσπάθειας. Ο πίνακας απεικονίζει νεαρούς φοιτητές βαθιά απορροφημένους στις σπουδές τους, τη νύχτα πριν από μια κρίσιμη γι’ αυτούς εξέταση, τονίζοντας την ψυχολογική τους πίεση και την αφοσίωση που συνδέονται με την ακαδημαϊκή τους ζωή. Ο πίνακας απεικονίζει μια κοινή, σχετική εμπειρία: το άγχος και την έντονη μελέτη που προηγείται μιας σημαντικής εξέτασης. Οι φοιτητές απεικονίζονται σε ένα δωμάτιο με φωτισμό, υποδηλώνοντας μελέτη αργά το βράδυ, με βιβλία διάσπαρτα γύρω τους, τονίζοντας τη συγκέντρωσή τους.

Ο Παστερνάκ, ένας Ρώσος μετα-ιμπρεσιονιστής ζωγράφος, χρησιμοποιεί ένα στυλ που αποτυπώνει τη διάθεση και την ατμόσφαιρα της σκηνής. Η χρήση του φωτός και της σκιάς, σε συνδυασμό με τις λεπτές χειρονομίες και εκφράσεις των φοιτητών, δημιουργεί μια αίσθηση οικειότητας και κοινής εμπειρίας. Ο πίνακας χρησιμοποιεί μια σχετικά απαλή χρωματική παλέτα, με ζεστούς τόνους να φωτίζουν τα πρόσωπα των φοιτητών, δημιουργώντας μια αίσθηση εστίασης και έντασης. Το αμυδρό φως και οι σκιές συμβάλλουν στην συνολική διάθεση ήρεμης αποφασιστικότητας παρά  την πίεση της επικείμενης εξέτασης. Ο πίνακας προκαλεί ένα αίσθημα ενσυναίσθησης και κατανόησης για την εμπειρία των φοιτητών. Αποτυπώνει την καθολικότητα των συναισθημάτων που σχετίζονται με την πίεση των ακαδημαϊκών σπουδών, καθιστώντας την οικεία με θεατές όλων των ηλικιών και υποβάθρων.

Ο πίνακας μπορεί επίσης να ειδωθεί στο πλαίσιο του τέλους του 19ου αιώνα, μιας περιόδου αυξημένης έμφασης στην εκπαίδευση και την πνευματική ανάπτυξη. Ο πίνακας μπορεί να αντικατοπτρίζει την αυξανόμενη σημασία των ακαδημαϊκών σπουδών στη ρωσική κοινωνία κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.

Συμπερασματικά,  πρόκειται για ένα δυνατό και διορατικό έργο που αποτυπώνει μια καθολική ανθρώπινη εμπειρία. Μέσω της επιδέξιας χρήσης του χρώματος, της σύνθεσης και του φωτός, ο Παστερνάκ δημιουργεί ένα συγκινητικό πορτρέτο της νεανικής αφοσίωσης και του ψυχολογικού βάρους των ακαδημαϊκών προσδοκιών. Προσωπικά εκτιμώ την προσπάθεια των μελετηρών αυτών φοιτητών διότι, αντίθετα με τα σημερινά πρότυπα της ήσσονος ή και της τελείως ανύπαρκτης προσπάθειας για την κατάκτηση ενός πλαστού «’Αριστα», πιστεύουν πως με κόπο πρέπει να πετύχουν τον όποιο στόχο τους. Τζάσπερ Τζονς: "Αποφάσισα να ζωγραφίσω αυτό το μοτίβο αντί να απαντήσω στην ερώτηση και μετά αναρωτιέμαι γιατί δεν μου έφτασε ο χρόνος στις εξετάσεις" (1975-6).

Ο αφηρημένος ιμπρεσιονιστής  Τζάσπερ Τζονς προσφέρει αυτόν τον πίνακα στο συγκεκριμένο είδος. Με τον παραπάνω τίτλο, είναι ένα έργο που τραβάει τα βλέμματα του θεατή προς πολλές κατευθύνσεις και αναγκάζει τον αναγνώστη να θέσει μια ποικιλία ερωτήσεων στον καλλιτέχνη, ερωτήσεις όπως: «Πόσο χρόνο σου πήρε αυτό το σχέδιο; Εννοώ, φαίνεται πραγματικά περίπλοκο.» και «Έχεις χρησιμοποιήσει τρία διαφορετικά χρώματα - γιατί αυτό;» και «Γιατί δεν προσπάθησες απλώς να απαντήσεις την ερώτηση της εξέτασης;» Προσωπικά ερμηνεύω αυτόν τον πίνακα ως μια άμυνα του εξεταζόμενου να διαφυλάξει την ψυχή του μακριά από μια άκρως αγχογόνο γι’ αυτήν διαδικασία.

Πάμπλο Πικάσο: «Ω Θεέ μου, η Στεφ μου είπε ότι έγραψε κάτι διαφορετικό σ΄εκείνη την ερώτηση και τώρα αμφιβάλλω για ολόκληρο το γραπτό μου» (1937)  

Πολλοί καλλιτέχνες έχουν προσπαθήσει να απεικονίσουν την ίδια την εμπειρία των εξετάσεων. Αναμφισβήτητα ο πιο διάσημος πίνακας για την εξεταστική περίοδο είναι ο παραπάνω πίνακας του Πάμπλο Πικάσο. Υπάρχει ένα ισχυρό ηθικό μήνυμα σε αυτόν τον πίνακα, καθώς ο Πικάσο προειδοποιεί τον θεατή για τους κινδύνους της συζήτησης του γραπτού με άλλους φοιτητές, αφού όλοι φύγουν από την αίθουσα εξετάσεων και το επακόλουθο αίσθημα αμφιβολίας που θα προκύψει φυσικά από αυτό. Το ζοφερό κόκκινο σε αντίθεση με το χολερικό πράσινο και κίτρινο αντιπροσωπεύει τη σύγκρουση στο μυαλό μιας φοιτήτριας, καθώς αυτή επανεξετάζει όλα όσα έγραψε και αποφασίζει ότι όλα είναι άκυρα, επειδή η φίλη της έγραψε κάτι ελαφρώς διαφορετικό από αυτήν, απαντώντας μία από τις ερωτήσεις. Προσωπικά, τι να πω; Το ‘χω νιώσει!

Σερ Φρανκ Ντίκσι: Άφιξη στην Τελετή Αποφοίτησης μετά τις Τελευταίες Εξετάσεις για το Πτυχίο (1900)  

Φυσικά, ενώ οι εξετάσεις μπορεί απλώς να αποτελούν ένα αναπόφευκτο, εφιαλτικό προοίμιο, κάθε εκπαιδευόμεν-ος/-η γνωρίζει ότι η πιο σημαντική ημερομηνία είναι η τελετή αποφοίτησης μετά την εξεταστική περίοδο του τελευταίου έτους των σπουδών του/της. Ενώ κάποιο-οι/-ες ξοδεύουν πολλά χρήματα και χρόνο και πραγματικά πέφτουν με τα μούτρα στην πομπή της τελετής  και τις περιστάσεις του «θεάματος», ο Σερ Φρανκ Ντίκσι επιλέγει μια από τις πιο …διακριτικές και λιτές εισόδους στην τελετή για το θέμα του πίνακά του. Προσωπικώς, εδώ ουδέν σχόλιον! Αναμένω τα δικά σας.