Μάθημα : ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ & ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

«Γεια σας!
Ήρθα για να σας δείξω ο ίδιος την Οδό Ονείρων.
Δεν ξεχωρίζει.
Είναι ένας δρόμος σαν όλους τους άλλους
δρόμους της Αθήνας.
Είναι ας πούμε – ο δρόμος που κατοικούμε.
Μικρός, ασήμαντος, λυπημένος, τυραννικός
μα κι απέραντα ευγενικός.

Έχει πολύ χώμα, πολλά παιδιά
πολλές μητέρες, πολλές ελπίδες και πολλή σιωπή
Κι όλα, σκεπασμένα
από έναν τρυφερό μα κι αβάστακτο ουρανό.

Εδώ σ’αυτόν τον δρόμο γεννιούνται και πεθαίνουν
τα όνειρα τόσων παιδιών
ίσαμε την στιγμή που η αναπνοή τους
θα ενωθεί με τ’ανοιξιάτικο αεράκι του επιταφίου
και θα χαθεί.
Όμως τη νύχτα δεν τους πιάνει ο ύπνος
Κι όταν δεν ονειρεύονται – τραγουδούν.»

Πρόλογος.mp3

«Κάθε κήπος έχει
Μια φωλιά για τα πουλιά.
Κάθε δρόμος έχει
Μια καρδιά για τα παιδιά.

Μα κυρά μου εσύ
Σαν τι να λες με την αυγή
Και κοιτάς τ' αστέρια
Που όλο πέφτουν σαν βροχή.

Δώσ' μου τα μαλλιά σου
Να τα κάνω προσευχή
Για να ξαναρχίσω
Το τραγούδι απ' την αρχή.

Κάθε σπίτι κρύβει
Λίγη αγάπη στη σιωπή.
Μα ένα αγόρι έχει
Την αγάπη για ντροπή.»

Μαρινέλλα - Οδός Ονείρων .mp3

Στην καρδιά της πόλης, ένα σοκάκι από τα χιλιάδες, ένα έδαφος που πάτησαν πολλά βήματα και πολλές σιωπές, ο Μάνος Χατζιδάκις επιλέγει να το ονομάσει «Οδό Ονείρων». Το όνομα αυτό δεν αντανακλά μια τοπογραφική ιδιαιτερότητα, αλλά μια υπαρξιακή πρόταση. Ο δρόμος αυτός δεν διαφέρει από άλλους ρεαλιστικά. Διαφέρει όμως ως τρόπος θέασης, ως ενάρετη πράξη παρατήρησης και αισθητικής συγκράτησης του ανεπίσημου. Είναι, λοιπόν, η Οδός Ονείρων μια σύνθεση από την ύλη της καθημερινότητας και την ψυχή του ποιητικού βλέμματος.

Το απόσπασμα από το ομώνυμο έργο του Χατζιδάκι φέρει όλα τα στοιχεία της ευγενικής μελαγχολίας. Περιγράφει έναν δρόμο που είναι «μικρός, ασήμαντος, λυπημένος, τυραννικός,  μα κι απέραντα ευγενικός». Οι προσδιορισμοί αυτοί, φαινομενικά αντίθετοι, συμπλέκονται σε έναν ενιαίο χαρακτήρα. Η φράση «απέραντα ευγενικός» δεν είναι ένας ρητορικός εξωραϊσμός, αλλά ένας υπαινιγμός της σιωπηλής αξιοπρέπειας που μπορεί να διατηρεί η απλότητα. Στην πραγματικότητα, ο δρόμος αυτός, όπως και πολλοί άλλοι, είναι φορτωμένος με την αδιόρατη ζωή: με χωμάτινους λεκέδες, παιδικές φωνούλες, μάτια κουρασμένα και βλέμματα που δεν συναντιούνται. Η ποίηση του Χατζιδάκι δεν ωραιοποιεί την πραγματικότητα, αλλά την αποκαθιστά. Δείχνει την ομορφιά όχι ως απολύτως φωτεινή, αλλά ως τρωτή και γι’ αυτό βαθιά συγκινητική.

Μία από τις πιο χαρακτηριστικές εικόνες είναι ο «τρυφερός μα κι αβάστακτος ουρανός». Η φαινομένικη οξύμωρη σχέση δεν είναι σύλληψη για εντύπωση, αλλά για αλήθεια. Ο ουρανός, μεταφορά της μοίρας, της προσδοκίας και του πέρα, σκέπει αυτόν τον δρόμο όπως σκέπει την άγνοια και την ελπίδα. Είναι τρυφερός όταν αναγνωρίζουμε το πόσο είμαστε μέρος του, και αβάστακτος όταν συνειδητοποιούμε πόσο είμαστε μικροί μέσα του. Η οπτική του Χατζιδάκι είναι ουσιαστικά υπαρξιακή: όλα τα όνειρα γεννιούνται και πεθαίνουν εδώ, σε αυτό το ταπεινό έδαφος. Κι αυτό δεν είναι αφορμή για θρήνο, αλλά για σεβασμό.

Σε τούτον τον δρόμο, κάθε κήπος έχει μια φωλιά για τα πουλιά, κάθε δρόμος έχει μια καρδιά για τα παιδιά. Η απλή φράση αυτή φέρει όλη τη μαγεία της αναλογίας: κάθε χώρος που μας φαίνεται κοινός, μπορεί να είναι και προστατευτικός, και τρυφερός, και βαθιά ανθρώπινος. Μα η ανθρώπινη παρουσία μέσα στην Οδό Ονείρων δεν είναι ποτέ αυτονόητη – είναι ένας διαρκής διάλογος ανάμεσα στο φως και τη σιωπή.

Στην «Οδό Ονείρων» η παιδική ηλικία λειτουργεί όχι μόνο ως αναμνηστικό μοτίβο, αλλά και ως φορέας της ικανότητας να ελπίζει κανείς. Τα παιδιά «δεν τα πιάνει ύπνος» και, όταν δεν ονειρεύονται, «τραγουδούν». Στο σημείο αυτό εδραιώνεται και η βαθιά αισιοδοξία του αποσπάσματος. Το όνειρο δεν είναι μια στατική επιθυμία, αλλά μια δυναμική, σχεδόν επαναστατική πράξη εναντίωσης στη λήθη. Ακόμα και αν το όνειρο φθάνει στην ακμή του και χάνεται, η αντίδραση δεν είναι η σιωπή του τέλους, αλλά η μουσική: το τραγούδι, το πάρτυ.

To Πάρτυ.mp3

Σε έναν τέτοιο κόσμο, ωστόσο, η τρυφερότητα είναι ευάλωτη. «Κάθε σπίτι κρύβει λίγη αγάπη στη σιωπή , μα ένα αγόρι έχει την αγάπη για ντροπή». Η ειλικρίνεια του συναισθήματος δεν προβάλλεται, σχεδόν αποφεύγεται. Και ίσως αυτό εξηγεί γιατί η Οδός Ονείρων του Χατζιδάκι συγκινεί: επειδή εκφράζει ό,τι πολλοί αισθάνονται αλλά σπάνια τολμούν να πουν. 

Σε αυτήν την ηθική του βλέμματος, χωρά και μια παράκληση: «Δώσ’ μου τα μαλλιά σου, να τα κάνω προσευχή. Για να ξαναρχίσω, το τραγούδι απ’ την αρχή». Δεν πρόκειται απλώς για ερωτικό λόγο. Είναι η έκφραση μιας βαθιάς ανάγκης επανεκκίνησης — της λαχτάρας να επιστρέψουμε σε μια αρχή που δεν είναι χθεσινή, αλλά ουσιώδης. Μια προσευχή με ύλη τον έρωτα και μορφή το τραγούδι. Ένας ψίθυρος που θέλει να ξαναγίνει παιδική φωνή.

Ο Χατζιδάκις, λοιπόν, μας καλεί να ξαναδούμε τον χώρο όχι ως λειτουργικότητα αλλά ως συμβολική πράξη. Η γειτονιά, ο δρόμος, τα στενά – όλα αυτά μπορούν να είναι οδοί ονείρων αν το βλέμμα είναι ικανό να τα «φορτίσει» με νοήματα. Αυτό δεν είναι ρομαντισμός με την επιφανειακή έννοια της φυγής από την πραγματικότητα. Είναι, αντιθέτως, βάθυνση μέσα της. Γιατί μόνο όποιος κοιτά τον κόσμο με τρυφερότητα, μπορεί να τον κατανοήσει. 

Ο λόγος του στιχουργού μπορεί να λειτουργήσει ως υπενθύμιση σε ένα σύγχρονο άνθρωπο που πάσχει από αναισθησία. Η εποχή μας εκπαιδεύει το βλέμμα στο εντυπωσιακό, στην ταχεία μετακίνηση, στην παροδική σύγκινηση. Η «Οδός Ονείρων» ως σύλληψη μάς επανατοποθετεί: η ομορφιά μπορεί να βρίσκεται σε μια σκονισμένη είσοδο σπιτιού, σε ένα κουρασμένο πρόσωπο, σε έναν απογευματινό περίπατο χωρίς ένταση, σε ένα σιγανό τιτίβισμα.

Το πουλί.mp3

Συγκινεί, λοιπόν, το έργο όχι επειδή επιδιώκει να συγκινήσει, αλλά επειδή είναι αυθεντικό. Αναγνωρίζουμε σε αυτό τον εαυτό μας όταν ήμασταν πιο ανοιχτοί στον κόσμο – παιδιά, νέοι, ερωτευμένοι, περιηγητές του ανέφικτου (;). Το καλοκαίρι, με τη φωτεινή του παράταση, μας επιτρέπει αυτή την επιστροφή. Οι δρόμοι είναι ακούραστοι, τα φεγγάρια πιο φωτεινά, και η σιωπή, όχι απειλητική, αλλά στοργική. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η Οδός Ονείρων μπορεί να φανερωθεί ξανά, όχι ως ανακάλυψη, αλλά ως αναγνώριση. Γιατί μας θυμίζει ότι το όνειρο δεν κατοικεί στους ουρανούς, αλλά στους δρόμους που δεν ξεχωρίζουν. Και ακριβώς γι’ αυτό αξίζει να τους περπατάμε με ανοιχτά μάτια και ψυχή που θυμάται να τραγουδά. Τελικά, πόσες «Οδούς Ονείρων» προσπερνάμε καθημερινά χωρίς να το ξέρουμε;

«Εδώ τελειώνει η μουσική για την οδό ονείρων.
Εδώ τελειώνουν τα όνειρα
που μου δανείσατε εσείς οι ίδιοι μια βραδιά
δίχως να το γνωρίζετε.
Τώρα είναι αργά
Κι όλοι οι φίλοι μου έχουν αποκοιμηθεί.
Εγώ αθεράπευτα πιστός σ’αυτόν τον δρόμο
θα ξαγρυπνήσω ως το πρωί
για να μαζέψω τα καινούρια όνειρα που θα γεννήσετε.
Να τα φυλάξω
και να σας τα ξαναδώσω μια άλλη φορά
πάλι σε μουσική.
Καληνύχτα.»

Επίλογος.mp3