Μάθημα : ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ & ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

Υπάρχουν τραγούδια που μένουν χαραγμένα στην μνήμη όχι επειδή ακολουθούν την εποχή τους, αλλά επειδή την ξεπερνούν. Το Dust in the Wind των Kάνσας, που πρωτοκυκλοφόρησε το 1977, είναι ένα τέτοιο τραγούδι. Απλό, σχεδόν μινιμαλιστικό, χωρίς μεγάλα μουσικά ξεσπάσματα, κι όμως με μια δύναμη που διαπερνά τον χρόνο. 

Με πάθος ριζωμένο στη συγχώνευση κλασικού ροκ, μπλουζ και μπούγκι (boogie), μ’ έναν πιο έντονο και πιο βαρύ ήχο, το μοναδικό ύφος και ο ήχος του συγκροτήματος αγκαλιάστηκαν από το κοινό ως κάτι πραγματικά παράξενο. Με κιθάρα που κυλά σαν σταγόνες άμμου σε κλεψύδρα και φωνή που μοιάζει με εξομολόγηση, οι στίχοι του Dust in the Wind μάς καλούν να κοιτάξουμε κατάματα την πιο θεμελιώδη αλήθεια της ύπαρξης: όλα είναι περαστικά, όλα είναι «σκόνη στον άνεμο». Ο κιθαρίστας των Κάνσας, Κέρι Λίβγκρεν, έγραψε αυτό το εμβληματικό και μελαγχολικό τραγούδι, αφού διάβασε ένα βιβλίο ποίησης των Ιθαγενών Αμερικανών. Αυτό που του τράβηξε την προσοχή ήταν η φράση «For all we are is dust in the wind» («γιατί το μόνο που είμαστε είναι σκόνη στον άνεμο»), που τον έκανε να σκεφτεί την πραγματική αξία των υλικών πραγμάτων και το νόημα της επιτυχίας. Ενώ έκανε τις ασκήσεις του στην ακουστική κιθάρα, η σύζυγός του, η Βίκι, παρατήρησε πόσο όμορφη ήταν η μελωδία και τον ενθάρρυνε να γράψει και τους στίχους.

Dust in the Wind.mp3

I close my eyes
Only for a moment and the moment's gone
All my dreams
Pass before my eyes with curiosity

Dust in the wind
All they are is dust in the wind

Same old song
Just a drop of water in an endless sea
All we do
Crumbles to the ground, though we refuse to see

Dust in the wind
All we are is dust in the wind
Oh, oh

Now don't hang on
Nothin' lasts forever but the earth and sky
It slips away
And all your money won't another minute buy

Dust in the wind
All we are is dust in the wind
(All we are is dust in the wind)

Dust in the wind
(Everything is dust in the wind)
Everything is dust in the wind
(In the wind)

Από την πρώτη κιόλας στροφή, ο ακροατής οδηγείται σε μια εμπειρία ματαίωσης: «Κλείνω τα μάτια, μόνο για μια στιγμή, και η στιγμή έχει χαθεί». Ο χρόνος γλιστρά, απρόσκοπτος και ανελέητος, χωρίς να μπορούμε να τον κρατήσουμε. Τα όνειρα που πλάθουμε –όσα οραματιζόμαστε, όσα προσδοκούμε– εμφανίζονται κι αυτά σαν σκηνές σε όνειρο: φευγαλέα, διάφανα, χωρίς σταθερή υπόσταση. Σαν περίεργα εκθέματα, «ονειροφαντασίες» που τελικά σβήνουν. Όλα όσα ποθούμε, όλα όσα μας φαίνονται σπουδαία, δεν είναι παρά σκόνη στον άνεμο.

Η δεύτερη στροφή βαθαίνει τη συνειδητοποίηση: «Ίδια παλιά ιστορία, μια σταγόνα νερό σε μια ατελείωτη θάλασσα». Εδώ η φωνή του τραγουδιού ξεφεύγει από το ατομικό βίωμα και αποκτά κοσμική διάσταση. Δεν είμαστε μοναδικοί (;)· τα όνειρά μας δεν έχουν κάποιο προνόμιο· μέσα στον άπειρο ωκεανό της ύπαρξης, είμαστε όλοι μικρές, ασήμαντες σταγόνες. Ακόμα και τα έργα που δημιουργούμε, οι επιτυχίες που διεκδικούμε, «γκρεμίζονται στο έδαφος, κι ας αρνούμαστε να το δούμε». Κι εκεί έρχεται ξανά το επαναλαμβανόμενο ρεφρέν να μας θυμίσει τη μεγάλη αλήθεια: «Όλα είναι σκόνη στον άνεμο».

Αυτό το μοτίβο δεν είναι καινούργιο. Αν αναζητήσουμε τους απόηχους του τραγουδιού στη φιλοσοφία και στη θρησκεία, θα ανακαλύψουμε οικείες συγγένειες. Ο Εκκλησιαστής, στην Παλαιά Διαθήκη, αναφωνεί: «Ματαιότης ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότης». Ο Μάρκος Αυρήλιος, ο στωικός φιλόσοφος-αυτοκράτορας, γράφει πως η ζωή του ανθρώπου είναι σαν καπνός που διαλύεται. Ο Σαίξπηρ θα βάλει τον Μάκβεθ να μονολογεί: «Η ζωή είναι σκιά που περνά, φτωχός ηθοποιός που παίζει για μια ώρα πάνω στη σκηνή και μετά δεν ακούγεται πια». Ακόμη και στη σύγχρονη φιλοσοφία, ο Καμύ μιλά για τον παραλογισμό της ύπαρξης, για το αδιέξοδο ανάμεσα στην επιθυμία του ανθρώπου για νόημα και την εκκωφαντική σιωπή του κόσμου.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το Dust in the Wind δεν προσφέρει μια εύκολη απάντηση. Δεν υπόσχεται λύτρωση, ούτε προβάλλει κάποια ελπίδα μεταθανάτιας ανταμοιβής. Λέει απλώς την αλήθεια: «Μην περιμένεις· τίποτα δεν κρατά για πάντα, εκτός από τη γη και τον ουρανό». Ο άνθρωπος θα φύγει, θα περάσει, θα σβήσει. Η γη θα συνεχίσει, ο ουρανός θα συνεχίσει, ο κόσμος δεν θα συγκινηθεί από την απουσία μας. Και, για να το επισφραγίσει, έρχεται η σκληρή διαπίστωση: «Κι όλα φεύγουν, και όλα τα χρήματά σου δεν θα αγοράσουν ούτε ένα λεπτό περισσότερο».

Θα μπορούσε κανείς να πει ότι το τραγούδι είναι μια ωδή στην απελπισία. Όμως, κοιτάζοντάς το βαθύτερα, μοιάζει περισσότερο με ένα κάλεσμα αφύπνισης. Η συνειδητοποίηση της ματαιότητας δεν είναι μόνο πηγή θλίψης· είναι και κίνητρο ζωής, μια αίσθηση προσωπικής και συλλογικής αποστολής. Αν είμαστε σκόνη, τότε κάθε στιγμή που μας δίνεται, αποκτά αμέτρητη αξία. Αν δεν μπορούμε να κρατήσουμε τίποτα, τότε αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να το ζήσουμε πλήρως, με πληρότητα, με παρουσία. Το τραγούδι μάς γυμνώνει από τις ψευδαισθήσεις, για να μας δείξει ότι η ζωή είναι πολύτιμη, ακριβώς επειδή είναι φθαρτή.

Εδώ μπορεί να βρει κανείς μια απροσδόκητη αρμονία ανάμεσα σε διαφορετικές παραδόσεις. Οι Στωικοί δίδασκαν να μην προσκολλόμαστε σε όσα δεν εξαρτώνται από εμάς· το τραγούδι μας λέει «μην κρατιέσαι». Ο υπαρξισμός ζητά από τον άνθρωπο να φτιάξει το δικό του νόημα, μέσα σε έναν κόσμο χωρίς εγγενές νόημα· κι εδώ, μέσα στο κενό της σκόνης, ο ακροατής καλείται να βρει την προσωπική του πληρότητα. Η αίσθηση ότι έχουμε κάτι να προσφέρουμε, ότι μπορούμε να φωτίσουμε έστω και για λίγο το πέρασμά μας με πράξεις καλοσύνης, δημιουργίας ή αλήθειας, είναι αυτή που μεταμορφώνει τη σκόνη σε φως. Δεν είναι η διάρκεια που μετράει, αλλά η ποιότητα της παρουσίας· κι εκεί κρύβεται το μεγαλείο: στην ικανότητα του ανθρώπου να χαράζει αποτύπωμα μέσα στην αχανή σιωπή του κόσμου.

Το Dust in the Wind δεν είναι, επομένως, ένα τραγούδι παραίτησης· είναι ένας καθρέφτης. Μας δείχνει πόσο μικροί είμαστε, για να καταλάβουμε πόσο σπουδαίο είναι να αγαπήσουμε, να δημιουργήσουμε, να σταθούμε δίπλα σε κάποιον. Αν όλα είναι σκόνη, τότε το μοναδικό που μένει είναι η ποιότητα με την οποία ζούμε το παρόν. Η στιγμή που γελάμε με έναν φίλο, η ζεστασιά ενός βλέμματος, η σιωπή ενός δειλινού, η αγκαλιά του δικού μας ανθρώπου· όλα αυτά είναι απειροελάχιστα στο κοσμικό μέτρο, αλλά άπειρα μέσα στην εμπειρία μας.

Κι έτσι, η απλή επανάληψη του ρεφρέν αποκτά σχεδόν μυστικιστική διάσταση. «Dust in the wind / All we are is dust in the wind». Είμαστε σκόνη, αλλά σκόνη που φωτίζεται για μια στιγμή από τον ήλιο· σκόνη που χορεύει στον άνεμο της ύπαρξης. Μικροί, ασήμαντοι ίσως· αλλά με τη δύναμη να αναγνωρίσουμε την ομορφιά της ίδιας μας της περατότητας.

Το τραγούδι τελειώνει όπως ξεκίνησε: απλά, ήσυχα, χωρίς κορύφωση. Σαν να μας ψιθυρίζει πως δεν χρειάζονται μεγάλα λόγια· η αλήθεια έχει ήδη ειπωθεί. Το μόνο που απομένει είναι να την ακούσουμε, να την αφήσουμε να μας διαπεράσει, και ύστερα να ζήσουμε με μεγαλύτερη ένταση, με περισσότερη συνείδηση, με ευγνωμοσύνη.

Γιατί ίσως τελικά, εκεί ακριβώς κρύβεται το νόημα: μέσα στην παραδοχή ότι δεν υπάρχει τίποτα μόνιμο, βρίσκουμε την αξία του εφήμερου. Κι αν όλα είναι σκόνη στον άνεμο, τότε η πρόκληση δεν είναι να τη συγκρατήσουμε· είναι να τη δούμε να χορεύει, έστω για λίγο, στο φως.