Μάθημα : ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ & ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

Ο ζωγράφος στην Ανατολή, Νικόλαος Γύζης

Με αφορμή τη σχετική διάλεξη – συζήτηση στο πλαίσιο του μαθήματος «Ανθρωπιστικές Αξίες & Σύγχρονη Ιατρική» για τη σχέση γονέων και παιδιών, ενδιαφέρουσα θα ήταν ίσως η προσέγγιση του θέματος μέσω της ζωγραφικής. Παρατηρώντας έργα τέχνης γνωστών – και λιγότερο γνωστών – καλλιτεχνών συμπεραίνει κανείς ότι η ιδιαίτερη σχέση και αλληλεπίδραση των παιδιών με τους γονείς τους έχει απασχολήσει την τέχνη και έχει απεικονιστεί πολλάκις. Καθημερινές οικογενειακές στιγμές και οικογενειακά πορτρέτα (κυρίως οικογενειών με οικονομική επιφάνεια και οικογενειών καλλιτεχνών) κοσμούν σήμερα συλλογές τέχνης και πινακοθήκες, ενώ δεν είναι λίγοι οι ζωγράφοι που επέλεξαν να απεικονίσουν τους γονείς ή και τα παιδιά τους αποδίδοντας έτσι στον καμβά τα στοιχεία των μεταξύ τους σχέσεων.

Σκηνές από οικογενειακές συγκεντρώσεις αλλά και από την καθημερινή ζωή της οικογένειας έχουν αποτυπωθεί σε όλες τις περιόδους της τέχνης, από την αρχαία ελληνική και την αιγυπτιακή έως την αναγεννησιακή και τη σύγχρονη τέχνη. Από τους διάφορους σύγχρονους πίνακες ζωγραφικής επιλέγω ορισμένους που κίνησαν το δικό μου – ελπίζω και το δικό σας – ενδιαφέρον.

Εάν η σχέση των παιδιών με τη μητέρα μπορούσε να συνοψιστεί σε ένα μόνο έργο τέχνης, αυτό σίγουρα θα ήταν η Μητρότητα (Maternité) του Charles Angrand, το οποίο είχαμε τη δυνατότητα να θαυμάσουμε κατά την επίσκεψη στο πλαίσιο του μαθήματος στην έκθεση «Από τον Monet στον Warhol» του Μουσείου του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή (μπορείτε να δείτε τη σχετική δημοσίευση από την κ. Αργυρού Ανατολή στο ιστολόγιο μέσω του συνδέσμου https://eclass.uoa.gr/modules/blog/index.php?course=MED2135&action=showPost&pId=2212). Ο μεταϊμπρεσιονιστής ζωγράφος εστιάζει στην ουσία της μητρότητας, απορρίπτοντας κάθε περιττή λεπτομέρεια. Ορίζει τις μορφές της μητέρας και του παιδιού μέσω μιας εξαιρετικά λεπτής διαβάθμισης από έντονα μαύρες περιοχές σε εξαιρετικά φωτεινές, αξιοποιώντας στις τελευταίες μόνο το λευκό του χαρτιού. Επιτυγχάνει, έτσι, να αναπαραστήσει τη σύνδεση μητέρας – παιδιού (το οποίο μέσω του φωτός θα έλεγε κάποια/-ος ότι μοιάζει με άγγελο) με τρόπο άμεσο και συγκλονιστικό.

Maternité, Charles Angrand

Ο πίνακας Κου-Κου του Ν. Γύζη απεικονίζει μία χαρούμενη οικογενειακή στιγμή, ένα από τα συχνότερα «παιχνίδια» γονέων ή και παππούδων με τα μικρότερα παιδιά. Η γιαγιά στέκεται όρθια κρατώντας το μικρό της εγγόνι, το οποίο προσπαθεί να δει τη μητέρα του. Αυτή, χαρούμενη και χαμογελαστή μισοκρύβεται πίσω από τον ώμο της γιαγιάς και από ένα κομμάτι ύφασμα, παίζοντας με το παιδί της, ενώ στα δεξιά της εικόνας διακρίνεται το μεγαλύτερο παιδί της οικογένειας που προσπαθεί να συμμετάσχει στο παιχνίδι. Στον συγκεκριμένο πίνακα του Γύζη, το φως διαδραματίζει ίσως τον καθοριστικότερο ρόλο, καθώς συγκεντρώνεται στις φιγούρες της μητέρας και του παιδιού, συνθέτοντας μία ευτυχισμένη οικογενειακή ατμόσφαιρα.

Κου-Κου, Νικόλαος Γύζης, 1882

Μια χαρούμενη οικογενειακή στιγμή απεικονίζεται στον επίσης φωτεινό πίνακα Παιδική συναυλία του Γ. Ιακωβίδη. Τέσσερις νεαροί «μουσικοί» επιδεικνύουν τις μουσικές τους ικανότητες στη μητέρα τους παίζοντας μαζί της – αποζητώντας ενδεχομένως την επιβράβευσή της ( ; ). Ένα τύμπανο, μία σάλπιγγα, μία φυσαρμόνικα και ένα ποτιστήρι (ως αυτοσχέδιο πνευστό) αρκούν για να δημιουργήσουν ένα πραγματικό οικογενειακό «πανηγύρι» και να αναδείξουν τη στενή σχέση της μητέρας με όλα της τα παιδιά, όχι μόνο με τους «μουσικούς» αλλά και με τις δύο κόρες που στέκονται η μία στην αγκαλιά της μητέρας και η άλλη δίπλα στο παράθυρο. Η χαρά της οικογενειακής στιγμής ενισχύεται από το έντονο φως και τα ζωηρά χρώματα που επιλέγει ο Ιακωβίδης.

Παιδική συναυλία, Γεώργιος Ιακωβίδης, 1900

Εξαιρετικά ενδιαφέροντες είναι οι πίνακες ζωγραφικής που απεικονίζουν μέλη μιας οικογένειας σε δυσχερείς καταστάσεις ή κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες, οι οποίες συχνά αναπόφευκτα επηρεάζουν τις οικογενειακές σχέσεις.

Τυπικό παράδειγμα ο πίνακας Ανθρακωρύχοι στο παιχνίδι (Pitmen at Play) του Άγγλου ζωγράφου Hanry Perlee Parker. Τέσσερις ανθρακωρύχοι απεικονίζονται την ώρα του διαλείμματος από την εργασία τους να παίζουν με τις κόρες του ενός. Η μικρότερη κόρη στην αγκαλιά του πατέρα της κοιτά έναν σκύλο, ενώ ένας εκ των ανθρακωρύχων προσπαθεί να την απασχολήσει με κάποιους βόλους. Το φως που κυριαρχεί στις μορφές των παιδιών και, ιδιαίτερα, των μαυρισμένων από τη φύση της εργασίας τους ανθρακωρύχων μας υπενθυμίζει πως η ομορφιά, η χαρά, το φως υπάρχουν σε κάθε μορφή αλλά και σε κάθε συνθήκη, αρκεί να μπορούμε να τα αναζητήσουμε και να τα εντοπίσουμε.

Pitmen at play, Henry Perlee Parker, 1850

Ο επίσης Άγγλος καλλιτέχνης Richard Redgrave παρουσιάζει στον πίνακα The Emigrant’s Last Sight of Home τα μέλη μιας οικογένειας μεταναστών καθώς αποχαιρετούν το σπίτι και τον τόπο τους, την περίοδο της Βιομηχανικής Επανάστασης. Η αντίθεση ανάμεσα στην ανθισμένη, γεμάτη ζωντάνια φύση και στους λυπημένους ανθρώπους αξιοποιείται από τον ζωγράφο προκειμένου να δοθεί έμφαση στις συνέπειες της μετανάστευσης. Ωστόσο, εντύπωση προκαλεί το βλέμμα της μητέρας, το οποίο δε στρέφεται στο σπίτι ή στο τοπίο αλλά στον σύζυγο και στα παιδιά της, δηλώνοντας ότι για αυτή πρώτιστος στόχος είναι η υποστήριξη της οικογένειάς της.

The Emigrant’s Last Sight of Home, Richard Redgrave, 1858

Συνοψίζοντας, πέντε πίνακες δεν επαρκούν για να περιγράψουν τις σχέσεις γονέων – παιδιών ή τις ιδιαίτερες πτυχές αυτών των σχέσων. Ίσως αρκούν για να ανασύρουν στη μνήμη μας οικογενειακές στιγμές, να μας συγκινήσουν, να μας προβληματίσουν, να μας κινητοποιήσουν. Οι ζωγραφικοί πίνακες έχουν, σύμφωνα με τον Van Gogh,  μια δική τους ζωή που πηγάζει από την ψυχή του καλλιτέχνη. Έχουν, όμως, πολλαπλές ερμηνείες καθεμία από τις οποίες πηγάζει από την ψυχή του θεατή και ίσως την επηρεάζει...

Η ανάρτηση σε μορφή PDF με πηγές εικόνων