Μάθημα : Θεολογία και Πολιτισμός

Συστηματική και θεματική διερεύνηση των σχέσεων Θεολογίας και Πολιτισμού. 

Η αποκάλυψη του Θεού στην ιστορία γίνεται λόγος Θεού προσιτός στον άνθρωπο, γίνεται προσωπικός διάλογος Θεού και ανθρώπου. Η Αγία Γραφή είναι η αποκάλυψη του Θεού στον άνθρωπο αλλά και η πρόσληψη του διαλόγου των ανθρώπινων πολιτισμών και, ακολούθως, η μετάπλασή τους σε θεανθρώπινο διάλογο και πολιτισμό, σε κοινωνία και σχέση Θεού, κόσμου και ανθρώπου. Εν τέλει, η σχέση θεολογίας και πολιτισμού προκύπτει ως προέκταση και βίωση του μυστηρίου της ενανθρώπησης του Θεού στην ιστορία. Η ενσάρκωση συνιστά πρόσληψη της ιστορίας και του ανθρώπου και συνάμα προσωπική μετοχή του ανθρώπου στη ζωή του Θεού.

Εξαιτίας της θεολογίας της ενσάρκωσης, η Εκκλησία όχι μόνο διαλέγεται με τον πολιτισμό αλλά και διαμορφώνει πολιτισμό. Στη λειτουργική ζωή και στην εν γένει ϕιλοκαλική παράδοση της Εκκλησίας, η υψηλή και πλούσια θεολογία των Πατέρων προσλαμβάνει και μεταποιεί τη γλώσσα και τον πολιτισμό της εποχής σε ρέουσα ποιητική δοξολογία. Συνάμα, η γλώσσα της λατρείας, η θεολογία και η τέχνη της εικόνας, όπως και κάθε μορφή εκκλησιαστικής τέχνης, παραμένουν ανερμήνευτες δίχως την επέκταση και εξακτίνωση του χριστολογικού δόγματος στη θεολογία, στη λατρεία και τη ζωή της Εκκλησίας. Κατ᾽ αυτόν τον τρόπο, η θεολογία της Εκκλησίας συνομιλεί και ενσαρκώνεται ευρύτερα στην τέχνη και στον πολιτισμό. Η θεολογία, λοιπόν, οφείλει να επεκτείνει διαρκώς τη χριστολογία της Εκκλησίας διαλεγόμενη με την ιστορία, τον πολιτισμό και τις επιστήμες του ανθρώπου. Κατ᾽ αυτόν τον διάλογο, ο κόσμος αναδεικνύεται σε κοσμική εκκλησία και η Εκκλησία ως κοσμική λατρεία ανοίγεται σε συμπαντικές διαστάσεις. Προσλαμβάνοντας και μεταμορϕώνοντας διαρκώς τον κόσμο, η Εκκλησία υπερβαίνει κάθε διελκυστίνδα μεταξύ βέβηλου και ιερού.

Ως παράδειγμα για τη σχέση Θεολογίας και Πολιτισμού παρουσιάζεται η συνάντηση Ελληνισμού και Χριστιανισμού και αναδεικνύονται οι ποικίλες όψεις και ερμηνευτικές προσεγγίσεις τους. Πρόκειται για μία προσέγγιση, σπουδή και ερμηνεία της πορείας της Εκκλησίας μέσα στον χρόνο, παρακολουθώντας το άνοιγμα, τον διάλογο και τις αλληλεπιδράσεις της με τον πολιτισμό και με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα σημαντικών περιόδων της Ιστορίας (Ρωμαϊκή περίοδος, Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος ή Βυζάντιο, Τουρκοκρατία, Νεότερα Χρόνια).

Το εν λόγω παράδειγμα εμφανίζει σαφέστατα ένα υψηλό διεπιστημονικό και διαθεματικό ενδιαφέρον, αφού πρόκειται για τη συνάντηση δύο θεμελιωδών πολιτισμικών μεγεθών που διαμόρφωσαν με τη γόνιμη αντιπαράθεσή και τη σύνθεσή τους την Ορθοδοξία και τον βυζαντινό πολιτισμό αλλά και την ιδιοπροσωπία της ελληνικής ταυτότητας ως τις μέρες μας. Συνάμα, η καθοριστική αυτή συνάντηση Χριστιανισμού και Ελληνισμού διαμόρφωσε τις βάσεις για την ιδιαίτερη ανάπτυξη και διαφορετική πορεία του Χριστιανισμού στη Δυτική Ευρώπη μέσα από τις μεγάλες χριστιανικές παραδόσεις του Ρωμαιοκαθολικισμού και του Προτεσταντισμού και επέδρασσε ευρύτερα στον Ευρωπαϊκό και στον Δυτικό Πολιτισμό.

 Παράλληλα, επιχειρείται η συστηματική θεώρηση των σχέσεων, των προϋποθέσεων και των συνθέσεων Θεολογίας και Πολιτισμού στην ιστορική διαδρομή της πίστης, της ζωής και της λατρείας της Εκκλησίας. Αναδεικνύονται οι πολιτισμικές εκφράσεις και τα μνημεία λόγου και τέχνης της Ορθόδοξης Παράδοσης και κληρονομιάς, καθώς και οι προτεραιότητες ενός γόνιμου διαλόγου μεταξύ θεολογίας και πολιτισμού άλλοτε και σήμερα.