Μάθημα : Θεολογία και Πολιτισμός (X-2024-25)

Υπόθεση: Στη Ρωσία του 15ου αιώνα ο αγιογράφος Θεοφάνης ο Έλληνας επιλέγει ως βοηθό του το μοναχό Αντρέι Ρουμπλιόφ. Ο τελευταίος έχει διάφορους θεολογικούς προβληματισμούς κι όταν σε μια επιδρομή των Ταρτάρων αναγκάζεται να σκοτώσει, για να προστατεύσει μια ανυπεράσπιστη κοπέλα, βυθίζεται στη σιωπή και απαρνείται για πολλά χρόνια τη ζωγραφική. Θ’ αρχίσει να μιλά και να ζωγραφίζει ξανά, στο έξοχο, τελευταίο μέρος της ταινίας, όταν το πείσμα και η δύναμη ψυχής του νεαρού και άπειρου χύτη που κατασκευάζει την τεράστια καμπάνα, θα του ξαναδώσει το πάθος για ζωή και δημιουργία. Στο επίκεντρο της δεύτερης ταινίας του Ρώσου δημιουργού Αντρέι Ταρκόφσκι ("Στάλκερ", "Σόλαρις") βρίσκονται τα μεγάλα θέματα που απασχόλησαν τον Ταρκόφσκι σ’ όλο του έργο: το νόημα της ζωής, το αίνιγμα του θανάτου, η πνευματικότητα, η μεταφυσική, το ζήτημα της πίστης, η αθανασία της ψυχής, οι έννοιες της θυσίας και της αγάπης. Με μεγαλειώδεις σκηνογραφίες, εκπληκτικές κινήσεις της κάμερας και αφηγηματική ποίηση που σφύζει από φαντασία, ο Ταρκόφσκι εκθέτει τη δική του εκδοχή για τον κοινωνικό ρόλο της τέχνης. Η τρεισήμισι ωρών αναπαράσταση του πραγματικού κόσμου εκείνης της εποχής, παίρνει υπόψη της ότι, η άποψη των σημερινών ανθρώπων για κείνη τη μακρινή εποχή διαφέρει παντελώς από την άποψη των ανθρώπων που την έζησαν. Ετσι η ταινία του Ταρκόφσκι – που δεν είναι ούτε βιογραφία ούτε ιστοριογραφία με μορφή συνεκτικής ιστορίας – δομείται με επεισόδια της ζωής του αγιογράφου, σε χαλαρή σχέση μεταξύ τους, που ακουμπούν πάνω σε κρίσεις πίστης, που αγγίζουν την ωμότητα και το χάος αλλά και την αντίδραση τόσο του καλλιτέχνη όσο και του πιστού. Κατά τον Ταρκόφσκι, η διαδικασία εξημέρωσης και εκπολιτισμού την περίοδο εκείνη ήταν έργο θεόσταλτων, εμπνευσμένων χριστιανών καλλιτεχνών. Μπορεί κανείς να διαφωνεί ριζικά και κάθετα μ' αυτή τη μεταφυσική άποψη αλλά έτσι και το βλέμμα σου αιχμαλωτιστεί από τις ανυπέρβλητες αγιογραφίες, έτσι και παραμερίσεις όλες τις αφηγηματικές συμβάσεις, έτσι και άνευ όρων παραδοθείς, τότε σε μια άλλη διάσταση θα εκτοξευθείς. Εκεί όπου το Σινεμά όχι μόνο είναι εξαγνισμένο από τα σκουπίδια και τα δεκανίκια, αλλά εκεί όπου πραγματικά η μεγάλη Ποίηση με την εικόνα συστεγάζονται κάτω από τον ίδιο ουρανό! Κανείς άλλος δεν υπήρξε σαν εκείνον. Και κανείς άλλος δεν πρόκειται σύντομα να προκύψει. Γιατί εκτός από το τάλαντο, τη μαστοριά και την τεχνική, εκτός από απροσμέτρητο μόχθο, απαιτείται ανείπωτη και άνευ όρων πίστη και ταπεινοφροσύνη. Αν και είναι - μαζί με τα "Παιδικά χρόνια του Ιβάν" - μιά από τις πιο προσιτές στο μέσο θεατή ταινίες του δημιουργού, η ταινία απαγορεύθηκε από την Επιτροπή Λογοκρισίας της Ε.Σ.Σ.Δ. για ιδεολογικούς λόγους, για να προβληθεί εν τέλει 7 χρόνια αργότερα! Ωστόσο, η καλλιτεχνική της επιτυχία είναι αδιαμφισβήτητη, και συχνά περιλαμβάνεται στις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών. Είναι και από τις λίγες θετικά προσκείμενες στον Χριστιανισμό σοβιετικές ταινίες. Ίσως κι η μόνη. Ο Αντρέι Ρουμπλιόφ αναγνωρίστηκε ως άγιος από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία το 1988. Η μνήμη του τιμάται στις 29 Ιανουαρίου.